تفسیر سوره هود

نامگذاری سوره هود

یکی از وجوه نامگذاری این سوره آن است که سرگذشتِ حضرت هود در اینجا نسبت به سوره‌های دیگر بیشتر است.

دربارۀ ترتیبِ سوره‌ها بعضی گفته‌اند در زمان عثمان که قرآن جمع‌آوری شد، سوره‌ها بدین ترتیب مرتب و نام‌گذاری گشت، ولی طبق آنچه از برخی روایات برمی‌آید، ترتیب و نیز چگونگی نزولِ سوره‌ها را ائمۀ اطهار علیهم‌السلام گفته‌اند. در روایتی از امام باقر علیه‌السلام نقل شده:

«مَا ادَّعَى أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ أَنَّهُ جَمَعَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ کَمَا أُنْزِلَ إِلَّا کَذَّابٌ وَ مَا جَمَعَهُ وَ حَفِظَهُ کَمَا نَزَّلَهُ اللَّهُ تَعَالَى إِلَّا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه‌السلام وَ الْأَئِمَّهُ مِنْ بَعْدِه»[1]

«احدی از مردم مدعى نیست که همۀ قرآن را آنچنان که نازل شده، جمع کرده، مگر آنکه دروغگوست. قرآن را آن‌طور که خداى تعالى نازل کرده، احدى جمع و نگهدارى نکرد، جز على بن ابى‌طالب علیه‌السلام و امامان پس از او.»

ثواب قرائت سوره هود

تفسیر نورالثقلین چند روایت دربارۀ ثواب قرائت سورۀ هود آورده که بعضی مفسران دیگر نیز آنها را نقل کرده‌اند. برخی از این روایات از این قراراند:

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهم‌السلام قَالَ: «مَنْ قَرَأَ سُورَهَ هُودٍ فِی کُلِّ جُمُعَهٍ بَعَثَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَهِ فِی زُمْرَهِ النَّبِیِّینَ وَ لَمْ یُعْرَفْ لَهُ خَطِیئَهٌ عَمِلَهَا یَوْمَ الْقِیَامَه»[2]

امام باقر علیه‌السلام فرمود: «هرکس سورۀ هود را هر جمعه تلاوت کند، خداى عزّوجلّ او را در روز قیامت در زمرۀ پیامبران برانگیزاند و در آن روز گناهى براى او نمی‌شناسند که انجام داده باشد.»

هر روایتی می‌بینیم، ابتدا باید به قرآن عرضه کنیم. با توجه به آموزه‌های قرآن کریم کسی در زمرۀ انبیاء شمرده می‌شود که از ایشان تبعیت کند؛ یعنی واجبات را انجام دهد و حرام را ترک کند، علی‌الخصوص گناهان کبیره را انجام ندهد و نیز به مستحبات و مکروهات ملزم باشد.

بنابراین اگر روایت صحیح باشد، به این معناست که خواندن سورۀ هود در هر جمعه انسان را توفیقِ تقوا می‌دهد و خدای تعالی راه وارد شدن در جرگۀ انبیاء را عنایت می‌فرماید، البته اگر خودش هم بخواهد. در آخر هم که می‌فرماید روز قیامت خطیئه‌ای برایش شناخته نمی‌شود، کنایه از این است که خدای تعالی از این طریق راه توفیق را برایش هموار می‌سازد، وگرنه این‌طور نیست که هر فاسق و فاجری همۀ گناهان را هم انجام بدهد و این سوره را بخواند و از آثار آن بهره‌مند شود.

در روایت دیگری از رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله نقل شده:

«مَنْ قَرَأَهَا أُعْطِیَ مِنَ الْأَجْرِ عَشْرَ حَسَنَاتٍ بِعَدَدِ مَنْ صَدَّقَ بِنُوحٍ وَ کَذَّبَ بِهِ وَ هُودٍ وَ صَالِحٍ وَ شُعَیْبٍ وَ لُوطٍ وَ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسَى علیهم‌السلام وَ کَانَ یَوْمُ الْقِیَمَهِ مِنَ السُّعَدَاء»[3]

«کسی که این سوره را بخواند، اجری که به او داده می‌شود، معادل ده برابر تعداد کسانی است که به حضرت نوح ایمان آوردند و کسانی که او را تکذیب کردند. همچنین به هود و صالح و شعیب و لوط و ابراهیم و موسی علیهم‌السلام (ایمان آوردند و تکذیب کردند) و روز قیامت از سعادتمندان است.»

لازمۀ قطعی تحققِ این روایات تقواست. خداوند این‌همه ثواب را بی‌حساب به کسی نمی‌دهد، بی‌شک او غفور و رحیم است، امّا باید زمینۀ تقوا وجود داشته باشد، مگر اینکه بگوییم توفیق نصیبِ شخص می‌شود.

به هر حال خواندن این سوره بسیار نافع است. اگر سعی کنید ماهی یک ختم قرآن بخوانید، این سوره هم ماهی یک‌بار خواند می‌شود و این خیلی خوب است. اگر روزانه نیم ساعت وقت بگذارید، می‌توانید یک جزء قرآن بخوانید، البته با وضو،‌ رو به قبله، با حواس جمع و بدون سخن گفتن در بین آن.

روایت دیگر:

قیل: یا رسول الله قد أسرع إلیک الشیب؟ قال: «شیبتنی هود و أخواتها»[4]

به پیامبر گفتند: یا رسول اللّه چقدر زود پیر شدید، فرمود: «سورۀ هود و نظایرش مرا پیر کردند.»

صرف‌نظر از مرسله بودن این روایت، دربارۀ علت آن گفته شده چون آیۀ «فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْت» در آن است. استقامتی که رسول خدا به آن امر شد، مثل ما نیست؛ لذا خوف تخطی از آن ایشان را پیر کرد.

علی‌القاعده هرکه ایمانش بیشر باشد، خوفش از خدا بیشتر است؛ لذا حضرت خوف داشتند از مقام قرب الهی نیفتند.در این مقام اگر کسی کمی هم پایش بلغزد یا ترک‌اولیٰ کند، تنبیه می‌شود؛ مثل حضرت یقوب که چهل سال به فراغ یوسف مبتلا شد. «هرکه بامش بیش، برفش بیشتر».

روایت دیگر:

قال ابوبکر: یا رَسُولَ اللَّهِ أَسْرَعَ إِلَیْکَ الشَّیْبُ قَالَ «شَیَّبَتْنِی هُودُ وَ الْوَاقِعَهُ وَ الْمُرْسَلَاتُ و عم یتساءلون»[5]

ابوبکر گفت: یا رسول اللّه! چه زود پیر شده‌اید! فرمود: «سوره‌هاى هود، واقعه، مرسلات، عم یتسائلون مرا پیر کردند.»

برخی گفته‌اند این به‌خاطرِ عذاب‌هایی است که خدای تعالی وعده داده و عذاب‌های امّت‌هایی است که در این سوره‌ها نقل شده.