سوره توبه آیه ۳۶ | جلسه ۲۴

تفسیر سوره توبه آیه ۳۶ | چهارشنبه ۱۳۹۵/۱۰/۱۱ | جلسه ۲۴ | آیت الله سید علی محمد دستغیب

دانلود فایل صوتی تمام جلسات تفسیر سوره توبه

 بسم اﷲ الرحمن الرحیم

إِنَّ عِدَّهَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتَابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَهٌ حُرُمٌ ذٰلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ فَلاَ تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنْفُسَکُمْ وَ قَاتِلُوا الْمُشْرِکِینَ کَافَّهً کَمَا یُقَاتِلُونَکُمْ کَافَّهً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ  (۳۶)

 تعداد ماه ها نزد خدا از روزی که آسمان ها و زمین را آفرید، در کتاب خدا دوازده ماه است که چهار ماه آن حرام است. این است آیین استوار و پایدار پس در این ماه ها به خود ستم نکنید و همگی با مشرکان بجنگید، همان طور که آنها همه با شما می  جنگند و بدانید که خدا با پرهیزکاران است.

إِنَّ عِدَّهَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتَابِ اللَّه؛ «شهور» جمع شهر به معنای ماه است. منظور از «کتاب الله» لوح محفوظ پروردگار است که پیامبر و ائمه اطهار علیهم السلام به اذن الله از آن آگاهند. در هر چرخش کامل زمین به دور خورشید، ماه دوازده مرتبه به دور زمین می  چرخد و همین امر ملاک تقویم قمری است. این ماه های دوازده گانه، تقدیر پروردگار است و از روزی که آسمان و زمین آفریده شده تا روز قیامت بر همین منوال است.

مِنْهَا أَرْبَعَهٌ حُرُمٌ؛ خداوند چهار ماه از این دوازده ماه را حرام قرار داد. این حکم در اسلام وضع نشده و قبل از آن هم بوده است.این چهار ماه عبارتند از رجب، ذیقعده، ذیحجه و محرم. جنگ ابتدایی در این چهار ماه ـ که باید با نظر و دستور معصوم باشد ـ جایز نیست.

ذٰلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ؛ حرمت این چهار ماه، دین قیّم خدای تعالی است. دین، هم به کل اصول عقاید و احکام اطلاق می  شود؛ هم به فطرت انسان و هم به بعضی از احکام که در اینجا همین معنا مراد است. «قیّم» به معنای استوار و پا برجاست.

فَلاَ تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنْفُسَکُمْ؛ جنگ در این ماه ها، حتّی با مشرکان یا اهل کتاب، ظلم به خویش محسوب می  شود و با دیگر مسلمانان نیز همین طور.

خداوند در سوره های بقره، یونس و بعضی سوره های دیگر، آیاتی درباره ماه های حرام آورده است. خدای تعالی سفارش می  کند در این ماه ها به خود ستم نکنید. از مصادیق ظلم به خود، تعرض به دیگران است؛ لذا اگر قتلی در ماه ها رخ دهد، دیه آن دو برابر است.

وَ قَاتِلُوا الْمُشْرِکِینَ کَافَّهً کَمَا یُقَاتِلُونَکُمْ کَافَّه؛ اگر مشرکان در این ماه ها با شما جنگیدند، شما هم با آنها بجنگید. البته قید مشرکان در اینجا به  مناسبت زمان پیامبر است که تهدید بالفعل محسوب می  شدند، وگرنه حکم منحصر به آنها نیست و در هر زمان هر کس به مؤمنان حمله کند، دفاع واجب است چه ماه حرام باشد و چه غیر آن.

وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِین؛ توکل بر خدا کنید و حتّی در زمان جنگ و در برابر دشمن، تقوای الهی داشته باشید؛ زن ها، بچه ها و غیر نظامیان را نکشید و بی دلیل به ساختمان ها، مزارع و درختان آسیب نزنید.

ابتدای آیه، خداوند به بیان تعداد ماه ها و ماه های حرام ـ به حساب قمری ـ می  پردازد. ملاک عبادت مسلمانان نیز به حساب همین ماه هاست و هر کدام از آنها خصوصیت و آداب خاص خود را دارند. آداب و اعمال هر ماه، در کتاب هایی نظیر مفاتیح الجنان و اقبال الاعمال جمع آوری شده است.

تأویل آیه

طبق روایات مختلف و اقوال مفسران درباره باطن آیه، دوازده ماه، اشاره به ائمه داوزده گانه علیهم السلام؛ یعنی مولا علی علیه السلام تا حضرت صاحب الزمان عجّل الله تعالی فرجه دارد. در برخی روایات، رسول گرامی اسلام تعبیر به سماء (آسمان) شده است.

از داوزده امام معصوم، نام چهار نفر «علی» است که دلالت بر چهار ماه حرام می  کند. بنابر این تأویل «فَلاَ تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنْفُسَکُمْ» یعنی به خاطر دشمنی با ایشان به خود ستم نکنید! کسی که مرتکب ظلمی در حق کسی می  شود، قبل از همه به خود ستم می  کند؛ چراکه بین خود و خدای تعالی تاریکی و حجاب قرار می  دهد. وقتی انسان از ائمه اطهار علیهم السلام دور می شود و به دشمنی ایشان برمی خیزد، در و اقع به خود ستم کرده، خویشتن را در تاریکی فرو برده است. این کار نشانه کبر او در مقابل خدا، پیامبر و اهل بیت است و چنین کسی با این تکبر، حتّی اگر نماز بخواند و خدا را عبادت کند، فایده ای به حالش ندارد.

جابر جعفى گفت: از حضرت باقر علیه السلام تفسیر آیه‏ «إِنَّ عِدَّهَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ…» را پرسیدم. امام علیه السلام آه سردی کشید و فرمود:

جابر! امّا سال، جدّ بزرگوارم، پیامبر اکرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم است؛ ماه ها که دوازده ماه است؛ عبارتند از امیر المؤمنین و یکایک امامان تا منتهى به من ‏شود و بعد از من، پسرم جعفر و پسرش موسى و پسرش علی و پسرش محمّد و پسرش علی و منتهى به پسرش حسن و از او به پسرش محمّد هادى و مهدى، دوازده امام و حجت خدا بر خلق و امین وحى و علم خدایند. چهار ماه حرام که دین پایدارند، چهار امامی هستند که یک نام دارند؛ علی امیر المؤمنین و پدرم علی بن الحسین و علی بن موسى و علی بن محمّد. اقرار به ایشان، دین پایدار است‏ «فَلا تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنْفُسَکُمْ»‏ یعنى معتقد به همه ی آنها شوید تا هدایت یابید. [1]

[1] ـ بحار الأنوار، ‏24، 240.