سوم رمضان ۱۴۴۴ – ۱۴۰۲ | حجت الاسلام والمسلمین ترابیان

 بسم اﷲ الرحمن الرحیم

سوم رمضان ۱۴۴۴ – ۱۴۰۲ | شنبه ۱۴۰۲/۰۱/۵ | حجت الاسلام والمسلمین ترابیان

در قرآن کریم و روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام و در ادعیه، اهمیت ماه مبارک رمضان تذکر داده شده و همگی یادآور این مطلب شده‌اند که خدای تعالی چه نعمت عظیمی در این ماه برای ما قرار داده است. عظمت و برکت و کرامتی الهی در این ماه نازل می‌شود و از خدا می‌خواهیم توفیق دهد تا از ساعات و اوقات و ایام و لیالی این ماه که بهترین ساعات و اوقات و ایام است بهره‌برداری کنیم. مبادا این اوقات به غفلت و بطالت و امور بیهوده بگذرد!

در ادعیه به این مطلب زیاد تذکر داده شده؛ از جمله در همین دعای «یا علی یا عظیم» که هر روز پشت‌سر هر نماز می‌خوانیم. دعای هم وارد شده که جزو دعاهای روزانه است، امّا کمتر خوانده می‌شود؛ چون ضمن دعاهای بعد از اعمال سحر ماه مبارک رمضان آمده. در آن دعا ائمه می‌فرمایند این‌طور از خدای تعالی طلب کنیم:

اللَّهُمَ‏ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ‏ الَّذِی‏ أَنْزَلْتَ‏ فِیهِ‏ الْقُرْآنَ؛‌ اولین موضوعی که در ماه مبارک رمضان، هم در قرآن کریم و هم در روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام تذکر داده شده، این است که این ماه، ماه نزول قرآن، بهار قرآن و برکات بی‌نهایت قرآن کریم است.

به فرمایش رسول گرامی اسلام صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله تلاوت یک آیه در این ماه به‌منزلۀ یک ختم قرآن در بقیۀ ایام است. کجا چنین تجارتی وجود دارد که یکی را شش‌هزار برابر محاسبه کنند؟ البته حرص و وله انسان صرفا به تلاوت قرآن نیست، برکات دیگر و مطالب عالی‌تری وجود دارد که باید در این ماه مبارک نصیبمان شود.

هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ؛ همچنان که خدای تعالی فرموده این قرآن هدایت و بینات است، نازل شده تا حقایقی که نزد خدای تعالی است، در همین عالم برای انسان روشن شود و به معارف قرآن راه پیدا کند.

‏ وَ هَذَا شَهْرُ الصِّیَامِ وَ هَذَا شَهْرُ الْقِیَامِ؛ این ماه، ماه روزه‌داری و شب‌زنده‌داری است. از مقدم داشتن قرآن بر روزه و قیام شب، معلوم می‌شود برکات قرآن مقدم بر آن دو است.

وَ هَذَا شَهْرُ الْإِنَابَه؛ این ماه فرصت رجوع به خدای تعالی است.

وَ هَذَا شَهْرُ التَّوْبَه؛ ماه توبه و استفاده از برکات توبه به درگاه پروردگار است.

توبه مراتب مختلف و برکات عجیبی دارد؛ مراتب آن عبارت است از توبه عوام، توبه خواص و توبه خاص‌الخاص.

رضوان خدا به حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت، در کتاب استغفار مطالب مفیدی در باب توبه و استغفار فرموده‌اند که بسیار مناسبِ ماه مبارک رمضان است.

وَ هَذَا شَهْرُ الْمَغْفِرَهِ وَ الرَّحْمَه؛‌ ماه مغفرت الهی و نزول رحمت سیل‌آسای خداوند است.

وَ هَذَا شَهْرُ الْعِتْقِ مِنَ النَّار؛‌ ماه آزادی از آتش و نجات از غضب پروردگار است. ماه آزادی از نفس امّاره، رها شدن از بدی‌هایی که در ماست؛ نادانی‌ها، جهالت‌ها، غفلت‌ها.

وَ الْفَوْزِ بِالْجَنَّه؛ ماه رسیدن به جنت الهی و رحمت خاص خداست.

وَ هَذَا شَهْرٌ فِیهِ لَیْلَهُ الْقَدْرِ الَّتِی هِیَ‏ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر؛ ماهی است که شب قدر در آن است، شبی که از هزار ماه؛ یعنی از ۸۳ سال عبادت بهتر است.

اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَلِّمْهُ لِی وَ تَسَلَّمْهُ مِنِّی وَ سَلِّمْنِی فِیهِ؛ خدایا بر محمّد و آل‌‌محمّد درود فرست و این ماه را برای من تسلیم بگردان و مرا هم تسلیم برکات و عنایات این ماه فرما.

وَ أَعِنِّی عَلَیْهِ بِأَفْضَلِ عَوْنِک؛ خدایا کمک کن به من در این‌همه لطف و توفیق و عنایاتی که مهیّا فرمودی، به بافضلیت‌ترین کمک‌ها.

وَ وَفِّقْنِی فِیهِ لِطَاعَتِکَ وَ طَاعَهِ رَسُولِکَ وَ أَوْلِیَائِکَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ؛‌ خدایا موفقم گردان به طاعت خود و طاعت رسولت و طاعت اولیاء.

وَ فَرِّغْنِی فِیهِ لِعِبَادَتِکَ وَ دُعَائِکَ وَ تِلَاوَهِ کِتَابِکَ؛ خدایا مرا فارغ گردان از کارهای بیهوده و کم‌فایده تا از برکات عبادت و دعا و تلاوت قرآن کریم در این ماه استفاده کنم.

وَ أَعْظِمْ لِی فِیهِ الْبَرَکَهَ وَ أَحْرِزْ لِی فِیهِ التَّوْبَهَ؛ خدایا برکت را در این ماه عظیم بفرما برای عمل و فهمم، برای تلاوت قرآن.

وَ أَحْسِنْ لِی فِیهِ الْعَافِیَهَ وَ أَصِحَّ فِیهِ بَدَنِی؛ خدایا عافیت و صحت بدن نصیبم کن که این ماه را به آرامش و لطافت و حسن‌خلق بگذرانم، مخصوصاً حسن‌خلق که در این ماه بسیار اهمیت دارد و سفارش رسول گرامی اسلام در خطبۀ شعبانیه است.

هرجا عنایت خاص خدای تعالی جاری است، حسن‌خلق قیمت عجیبی دارد، چون مهم‌ترین چیزی که شیطان مهیّا می‌کند برای محرومیت، کج‌خلقی و بداخلاقی است.

رضوان خدا به حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت، می‌فرموند کسی که سر فرود بیاورد به عتبۀ آقا اباعبداللّه علیه‌السلام در کربلا و حسن‌خلق داشته باشد، آثار عنایت خدای تعالی شامل حالش می‌شود و درهای معارف و عنایات ویژه خدای تعالی و آقا اباعبداللّه به رویش باز می‌شود.

همچنین در روایتی آمده است که امام صادق علیه‌السلام به افرادی که عازم مشعرالحرام هستند، تذکر می‌دهند در آنجا حواستان باشد کسی از دست شما رنجیده و اذیت نشود.

وصیت آیت‌اللّه قاضی که در دو کلمه خلاصه شده همین است: «مرنج و مرنجان». دلت وسیع باشد، نه برَنج از چیزی و نه دیگران را برنجان. نه خودت متوقف شو و نه دیگران را متوقف کن.

عظمت قرآن

عرض شد از مهم ترین اموری که در این ماه تذکر داده شده، استفاده از قرآن کریم است. یکی از مطالبی که خود قرآن کریم تذکر می‌دهد تا انسان متوجه عظمت و اهمیت این کلام باشد، این آیه است: «وَ إِنَّکَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَکیمٍ عَلیمٍ».[1] قرآن القا می‌شود از جانب خداوندی که حکیم و علیم است.

حکیم و علیم مطلق با شما سخن می‌گوید و حکمت و علم را به جان شریف شما تلقی می‌فرماید.

خطاب آیه ابتدائاً به رسول خدا و اهل‌بیت علیهم‌السلام است. ما هم به برکت و به طفیل وجودی آن بزرگواران و لطف و عنایت حضرت ولی عصر ارواحنا له الفدا این قرآن را از حکیم علیم متلقی می‌شویم.

بنابراین باید بدانیم که وقتی قرآن می‌خوانیم، داستان و شاهنامه نمی‌خوانیم. متذکر باشیم که در جایگاهی قرار گرفتیم که خطاب خدای تعالی و عنایت خاص او به ما شده. در این مرتبه هستیم که خدای تعالی با ما سخن می‌گوید.

رضوان خدا به امام خمینی می‌ فرمودند قرآن نازل است و دعا قرآن صاعد است.

قرآن صاعد یعنی از جانب شما کلامی به عالم بالا و به ملکوت و بالاتر از آن اوج پیدا می‌کند. وقتی قرآن تلاوت می‌کنید، از جانب خدای تعالی بر قلب مبارکتان چیزی نازل می‌شود.

لازم است انسان قدر این نزول و این تلاوت را بداند و دقت کند که چه استفاده‌ای می‌خواهد از این تلاوت کند؛ خداوند می‌خواهد به من چه بگوید؛ تذکر به چیست؛ چطور انس بگیرم با کلام خدای تعالی؟

خدای تعالی در چهار آیه از سورۀ قمر و همچنین در آیات دیگر اعلام می‌کند که ما این قرآن را برای فهم و علم و تذکر پذیری شما آسان کردیم، آیا کسی است که بهره گیرد و تذکر پذیرد؟ «وَ لَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِر».

در سورۀ حدید، آیۀ ۱۶ می‌فرماید:

«أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ»

«آیا وقت آن نرسیده که دل‌های اهل ایمان برای یاد خدا و آنچه از حق نازل شده، خاشع گردد؟»

این قرآن بهترین مصداق یاد خداست. بعضی دنبال این هستند که ذکری بیاموزند و هزا ر مرتبه بگویند. آن ذکری که هیچ ضرری ندارد و برکاتش بی‌نهایت است، تلاوت قرآن است که انسان هرچه با آن انس بگیرد و دقت و تعمق و تفکر در آن کند و به آن عمل نماید، بدون هیچ شک و شبهه‌ای، مورد عنایت خاص خدای تعالی قرار می‌گیرد.

قرآن برای یاد خدا و انس و محبّت و معرفت خدای تعالی آسان شده، پر از خیر و برکت و گنجینۀ اسرار الهی است و تا قیام قیامت برکاتش تمام‌شدنی نیست، حتی در قیامت و در عالم حشر، قرآن شفیع می‌شود و برکات خود را باز هم ظاهر می‌فرماید.

رسول گرامی اسلام فرمودند: «إِنِّی‏ تَارِکٌ‏ فِیکُمُ‏ الثَّقَلَیْنِ‏ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی‏». دو ثقل و دو چیز گران‌بها، دو زادوتوشه برای شما باقی می‌گذارم که برای تمام ادوار زندگی و تمام حالات انسان و جامعه، در اجتماع و خانواده، برای حیات طیبه کفایت می‌کند.

فرموند اگر به آن تمسک کنید و چنگ بزنید و هدایت بطلبید، محال است به گمراهی کشیده شوید و منحرف گردید.

امیدواریم در این ماه مبارک فهم و انس و برکات جدیدی از قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام نصیبمان شود و زادوتوشۀ بالاتری در این ایام که بهار قرآن است جمع کنیم.

تلاوت سورۀ دخان در این ماه مورد عنایت و تأکید اولیاء خدا، بالأخص حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت بود. ایشان به بعضی دوستانشان سفارش می‌فرمودند این سوره را صد مرتبه در شب‌های این ماه بخوانند.

این نکته را هم باید تذکر بدهیم که اگر اولیاء خدا، مثل حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت مطالبی به بعضی دوستانشان می‌فرموند؛ مثلاً می‌فرمودند هزار مرتبه سورۀ قدر یا صد مرتبه سورۀ دخان بخوانند، این برای خود آن فرد بود. ممکن است بعض بخواهند به این دستور عمل کنند، امّا توجه ندارند که این مطالب لوازمی دارد و ملاحظاتی باید در کنارش رعایت شود که هرکسی آن را ندارد.

به‌خاطر همین آیت‌اللّه محمّدتقی نجابت رضوان اللّه تعالی علیه هم در برخورد با دوستان و هم در کتاب‌هایشان، آنچه را که قطعی و برای همه مفید و مورد عنایت حتمی خدای تعالی است سفارش می‌کردند و آن شدت در طلب، عطش در راه معرفت پروردگار و دفع خیالات است.

ممکن است کسی هزار بار سورۀ قدر بخواند، لکن در عالم خیال. تخیل هجوم می‌آورد و خودش هم حواسش نیست که این تلاوت همراه با خیالات شده. این کار فایده‌ای که ندارد، موجب زحمت شخص هم می‌شود.

مثل اینکه مثلاً شما شنیده‌اید بعضی ماشین‌ها با سرعت دویست کیلومتر حرکت می‌کنند. حال اگر بخواهید در یک جادۀ پر از دست‌انداز و پیچ و گردنه با این سرعت برانید، به خطر می‌افتید.

بنابراین آنچه قطعی و مورد نظر شریف اهل‌بیت علیهم‌السلام و اولیاء خداست، جدیت در طلب و رفع و دفع خیالات است تا مثلاً در موقع تلاوت قرآن هیچ تخیلی نداشته باشد یا لااقل مقداری تمرکزش بر تلاوتش باشد.

استاد گرامی حضرت آیت‌اللّه سید علی‌محمّد دستغیب می‌فرمودند علاوه بر تلاوت، تجزیه و ترکیب قرآن را دقت کنید که بدانید مبتدا و خبر آیات چیست و هر کلمه معنایش چه می‌شود.

بعضی قرآن‌ها ترجمۀ تحت‌الفظی دارند و لغات مهم را معنی کرده، شأن نزول آیات و مختصری از تفسیر آیه را آورده‌اند، طوری که انسان تقریباً معنای آیه را می‌فهمد. دقت بر این مطالب تا حدودی تخیلات را دفع می‌کند.

بسیار مهم است که هنگام تلاوت قرآن توجه انسان به آیات باشد، مخصوصاً اواخر هر آیه کلیدی به مطلبی است که در کل آیه آمده. همچنین خیلی اوقات آخر آیه با اسماء مبارک خدای تعالی عجین شده. توجه به این هماهنگی و اینکه چه سروسرّی وجود دارد، بسیار مهم است.

قرآن برای عمل کردن نازل شده و فصل الخطاب است. هرجا انسان به مشکلی خورد، اگر آیه‌ای را مدنظر قرار دهد، برای حل آن مشکل کفایت می‌کند؛ مثلاً اگر مشکلات خانوادگی دارد، آیۀ «وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ» بسیاری از مشکلاتش را حل می‌کند. اگر با کسی مشکلی دارد، عمل به آیۀ «ادْفَعْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَهَ» کارگشاست.

برای شفای دردهای مادی و معنوی و همچنین دفع خیالات، مخصوصاً در این ماه مبارک، تمسک به قرآن بسیار مؤثر است. رضوان خدا به آیت‌اللّه محمّدتقی نجابت تأکید داشتند که در ماه رمضان امید به رحمت خدای تعالی باید صدچندان شود.

حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت در شرح دعاهای روزها و دعای سحر تذکر می‌دادند که باید امید، نه به عمل، بلکه به رحمت‌ بی‌منتهای حق تعالی هزاربرابر و بیشتر باشد

دقت در قرآن، عمل به واجبات و ترک محرمات، مراقبت بر چشم و گوش و زبان و فکر و خیال و معاشرت‌ها، مطالبی بود که آیت‌اللّه محمّدتقی نجابت تذکر می‌دادند.

کسی که می‌خواهد معرفت خدای تعالی نصیبش شود، لازم نیست دنبال استادی بگردد که معلوم نیست کجاست، چطور پیدایش کند، اصلاً پیدا کند یا نکند. آیت‌اللّه محمّدتقی نجابت می‌فرمودند نمی‌خواهند این‌قدر دنبال استاد باشی. اگر صلاح باشد خدای تعالی می‌رساند. همین قطعیات را رعایت کنید، کافی است.

«فَاسْلُکی‏ سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلا» سلوک با آرامش و طمأنینه، مخصوصاً در این ماه مبارک اهمیت زیادی دارد.

لازم نیست ذکری برداری و در کنارش با خانواده‌ات بداخلاقی کنی. گاهی فشاری که انسان بر خود می‌آورد باعث می‌شود در برخی حقوق واجب کوتاهی کند. با طلب و جدیت و آرامش، در راه خدا قدم بردارید و طالب رحمت واسعۀ الهی و رفع فکر و خیالات بی‌جا و تفکر در آیات الهی و انس با قرآن و نماز و دعا باشید.

سورۀ دخان

گفته شد که حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت به بعضی دوستانشان سفارش می‌کردند سورۀ دخان را در ماه مبارک رمضان صد مرتبه بخوانند. این برای همگان نیست، برای کسانی است که صلاحت داشتند و خود آقا تشخیص می‌دادند.

از برکات این سوره آن است که دقت در وقت تلاوت و تفکر در آیات آن، به‌تدریج آثار یقین را نصیب انسان می‌کند. در آیۀ هفتم آن «إِنْ کُنْتُمْ مُوقِنینَ» توجه به یقین می‌دهد. از آن طرف در مقابل یقین شک و شبهه و جهالت است که از برکت قرآن و این سوره ممکن است کم شود.

همچنین مداومت بر تلاوت این سوره باعث امنیت در آخرت، آرامش و آسانی حسابرسی می‌شود. در امور دنیوی هم تأثیرات عجیبی دارد؛ از جمله موجب برکت در رزق‌وروزی می‌شود. اگر کسی این سوره را بنویسد و همراهش باشد، آثاری دارد؛ از جمله اینکه باعث امنیت و محبّت و نوعی مهابت و هیبت برای انسان می‌شود. شفای سردرد نیز از آثار این سوره گفته شده.

سورۀ دخان مکی است و سیاق آیات آن دلالت بر مکی بودنش می‌کند. ۵۹ آیه دارد. ابتدای آن دربارۀ اهمیت قرآن و نزول آن است.

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏ حم وَ الْکِتابِ الْمُبینِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَهٍ مُبارَکَهٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرینَ»

خدای تعالی قسم می‌خورد به این قرآن و نزول آن در لیله‌القدر و سپس شروع می‌کند به بیان مسأله توحید و ربوبیت خدای تعالی و رحمت الهی و یقین پیدا کردن به این امور.

از آن طرف به اهل شک و غفلت و جهالت انذار می‌دهد و تهدید می‌کند که به عذاب و گرفتاری‌های دنیا و سلب نعمت‌های دنیوی و عذاب آخرت گرفتار می‌شوند. همچنین بعضی آثار عذاب آخرت را تذکر داده. در آخر این سوره هم عنایات خاص خدای تعالی برای متقین ذکر شده، می‌فرماید همۀ این مطالب برای تذکرپذیری شماست.

«فَإِنَّما یَسَّرْناهُ بِلِسانِکَ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ».

قرآن را به زبان رسول خدا آسان کردیم و به شما تذکر دادیم تا شاید مردمانی تذکرپذیر باشند.

خداوند توفیق دهد از برکات قرآن و ماه رمضان و این‌همه رحمت و لطف این ماه استفاده کنیم.

[1]. نمل، ۶.