سوم رمضان ۱۴۴۳ | آیت الله دستغیب
ابن عباس در فرموده خداوند عزیز جلیل: «آنان که انفاق می‌نمایند مال‌های خود را در شب و روز، پنهان و آشکار» گفت: این آیه در حقّ علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام نازل شده. نزد علی علیه‌السلام نبود مگر چهار درهم، صدقه داد به یک درهم در شب و به یک درهم در روز و به یک درهم در نهان و به یک درهم در آشکار.
بسم اﷲ الرحمن الرحیم
سوم رمضان ۱۴۴۳ – ۱۴۰۱ | سه‌شنبه ۱۴۰۱/۰۱/۱۶ | آیت الله سید علی محمد دستغیب
آیات سورۀ بقره در شأن امیرالمؤمنین علیه‌السلام
دربارۀ آیۀ شریف «ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ هُدىً لِلْمُتَّقینَ»[1] حاکم حسکانی به سند متصل از ابن عباس روایت کرده:
«یعنی شکّی در آن نیست که از جانب خداوند فرود آمده است «هُدًی» یعنی بیان و نور است «لِلْمُتَّقِینَ» برای پرهیزگاران، علی بن ابی‌طالب است که یک چشم به هم زدن برای خدا شریک قرار نداد. از شرک‌ورزی دوری جست و از پرستش بت‌ها کناره گرفت و بندگی را تنها برای خدا قرار داد. او و شیعیانش بدون حساب به بهشت می‌روند.
آیۀ 5 «وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»
حسکانی از امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل کرده:
سلمان فارسی به من گفت: همیشه هنگام ورود شما به رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله که من با پیغمبر صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله بودم، بر پشت میان دو شانۀ من می‌زد و می‌فرمود: ای سلمان! این علی علیه‌السلام و حزبش رستگاران‌اند. (هذا و حزبه هم المفلحون).
حزب علی علیه‌السلام همان شیعیان علی علیه‌السلام هستند. چند روایت دیگر به همین شکل از سلمان نقل شده
آیۀ ۱۳ «وَ إِذا قِیلَ لَهُمْ آمِنُوا کَما آمَنَ النَّاسُ»
از ابن عباس از قول خداوند متعال: «آمِنُوا کَما آمَنَ النَّاسُ» ایمان بیاورید چنان که ایمان آوردند مردم.
ابن عباس گفت: «ناس» (مردم) در این آیه علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام و جعفر طیار و حمزه و سلمان و ابوذر و عمّار و مقداد و حذیفه پسر یمان و غیر ایشان می‌باشد.
آیۀ ۳۰ «انِّی جَاعِلٌ فِی الْاَرْضِ خَلِیفَه»
«به درستی که من قرار دهنده هستم در زمین جانشین خودم را.»
حسکانی به سند متصل از سلمان فارسی:
شنیدم از رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله که فرمود: هرآینه وصی من و خلیفۀ من و بهترین افرادی که من از خود به جا می‌گذارم، پس از خودم، انجام می‌دهد وعده‌های مرا و می‌پردازد بدهی‌های مرا، علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام است.
آیۀ ۳۱ «وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا»
«و یاد داد آدم را همۀ نام‌ها»
حسکانی هشت روایت در ذیل این آیه اورده است؛ از جمله:
ابوعثمان ازدی از ابی راشد از ابی الحمراء گفت:
نزد پیغمبر صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله بودیم. در این هنگام علی علیه‌السلام وارد شد.
پیغمبر فرمود: اگر کسی مسرورش می‌نماید نگاه نمودن به آدم از ناحیۀ علمش و نگاه نمودن به نوح از ناحیۀ فهمش و ابراهیم از ناحیۀ دوستیش پس نگاه کند به علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام.
ابن عباس گفت پیغمبر صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله فرمود:
من شهر علم هستم و علی علیه‌السلام درِ آن است. اگر کسی دانش می‌خواهد باید از درش وارد شود.
ابن عباس گفت:
دانش (که خدا به خلایق خود عطا فرمود) ده جزء می‌باشد. نُه جزء آن را خداوند به علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام عطا فرمود و یک‌دهم آن را به سایر خلائق و حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در آن یک جزء نیز از همه داناتر می‌باشد.
آیۀ 43 «وَ أَقِیمُوا الصَّلاهَ وَ ءَاتُوا الزَّکَاهَ وَ ارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ»
«و نماز را به پا دارید و زکات بدهید و رکوع کنید با رکوع کنندگان»
ابن عباس در فرمایش خداوند متعال گوید:
از آیات مخصوصی که دربارۀ رسول خدا و علی بن ابی‌طالب و اهل‌بیت ایشان صلوات اللّه علیهم اجمعین است، از سورۀ البقره «وَ ارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ» است. هرآینه این آمده در حقّ رسول الله و علی بن ابی‌طالب علیهماالسلام و ایشان نخستین نمازخوانان و رکوع‌کنندگان‌اند.
یحیی پسر عفیف کندی از پدرش از جدّش گفت:
وارد شدم به مکّه تا برای اهلم لباس و عطر بخرم. پس در مکّه منزل کردم نزد عباس پسر عبدالمطلب و عباس تاجر بود. نزد عباس نشسته بودم نگاهم به کعبه بود و آفتاب در نهایت ارتفاع بود. در این هنگام جوانی آمد به آسمان نگریست (تا واضح گردد برای دیگران ظهر شده است و آفتاب به وسط السّماء رسیده) پس رو به کعبه ایستاد. درنگ ننمودم مگر اندکی، یافتم جوان کم سن پس ایستاد طرف راست او سپس بیش از کمی درنگ نکردم که زنی آمد، پس ایستاد پشت‌سر آن دو نفر. آن جوان رکوع کرد، جوان‌بچّه و زن نیز رکوع نمودند.
جوان سرش را بلند کرد، جوان‌بچّه و زن نیز سرشان را بلندکردند، پس سجده کرد آن جوان، پس سجده کردند جوان‌بچه و زن.
گفتم: ای عباس این امر بزرگی است.
پس عباس گفت: آری امر بزرگی است. آیا این جوان را می‌شناسی؟
گفتم: نه.
عباس گفت: این محمّد صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله پسر عبداللّه پسر عبدالمطلب، این پسربرادر من است. آیا می‌دانی این جوان بچّه کیست؟
گفتم: نه.
عباس گفت: این جوان‌بچّه علی بن ابی‌طالب است. این پسربرادر من است. آیا می‌دانی این زن کیست؟
گفتم: نه.
عباس گفت: این خدیجه دختر خویلد همسر محمّد بن عبداللّه صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله است. هرآینه پسربرادرم محمّد صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله خبر داد که پروردگارش، پروردگار آسمان‌ها و زمین است. به این دین او را دستور فرموده است که بر آن ثابت است و به خدا سوگند نیست بر روی تمام زمین کسی بر این دین جز این سه نفر.
آیۀ ۸۲ «وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّهِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ»
«و کسانی که ایمان آوردند و کارهای نیک به جای آوردند، ایشان‌اند اهل بهشت در آن جاودان‌اند».
ابن عباس گفت:
از آیاتی که وارد شده مخصوص رسول خدا و علی و اهل‌بیتش صلوات اللّه علیهم اجمعین از سورۀ بقره، قول خداوند متعال است «وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّهِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ» نازل شده به خصوص در حقّ علی علیه‌السلام که نخستین ایمان‌آورنده و نخستین نمازگزارنده پس از پیغمبر صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله است در این امّت.
این آیات و روایات مربوط به آن در تفاسیر شعیه، از جمله تفسیر المیزان و صافی هم به نحو مفصل و مشروح آمده است.
آیه ۱۴۳ «وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّهً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ»
«و این چنین قرار دادیم شما را امّت میانه تا بر مردمان گواه باشید».
از سلیم بن قیس از علی علیه‌السلام:
هرآینه خداوند ما را قصد فرمود به فرموده‌اش «لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ» یعنی تا بر مردمان گواه باشید. پس رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله گواه بر ما است و ما گواه بر مردمیم و برهان خدا در زمین هستیم و مائیم آن کسانی که خداوند جلّ اسمه در حقّ آنان فرمود (این چنین شما را قرار دادیم امّت میانه).
آیۀ ۱۴۳ «وَ إِنْ کانَتْ لَکَبیرَهً إِلَّا عَلَى الَّذِینَ هَدَى اللّه»
«هرچند سنگین باشد جز بر کسانی که خداوند (آنان را) هدایت فرمود.»
حسن می‌گفت: علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام از هدایت‌شدگان بود. پس تلاوت نمود آیۀ «وَ مَا جَعَلْنَا الْقِبْلَهَ الَّتِی کُنْتَ عَلَیهَا». پس علی علیه‌السلام نخستین کسی بود که خداوند هدایت فرمود او را به پیغمبر صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله و علی اول کسی است که ملحق شد به پیغمبر صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله.
حجّاج به حسن گفت چه می‌گویی دربارۀ ابوتراب؟
حسن گفت: ابوتراب کیست؟
حجّاج گفت: علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام.
حسن گفت: می‌گویم خداوند عالم قرارداده است علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام را از هدایت‌شدگان.
حجّاج گفت: بر گفته خود باید دلیلی بیاوری.
حسن گفت: خداوند متعال در کتابش فرموده: «وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَهَ الَّتِی کُنْتَ عَلَیها إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ یتَّبعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ ینْقَلِبُ عَلى عَقِبَیهِ وَ إِنْ کانَتْ لَکَبیرَهً إِلَّا عَلَى الَّذِینَ هَدَى اللهُ وَ ما کانَ اللهُ لِیضِیعَ إِیمانَکُمْ إِنَّ اللهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ» پس علی علیه‌السلام نخستین کسی بود که خداوند او را به محمّد صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله هدایت فرمود.
حجّاج گفت: تو ابوترابی و عراقی هستی.
حسن گفت: مطلب همان است که گفتم.
حجّاج دستور داد او را از نزدش بیرون کنند.
حسن گفت: هنگامی که خداوند مرا از شرّش حفظ فرمود و از نزدش بیرون شدم، یاد آوردم عفو خداوند را نسبت به بندگانش.
آیۀ ۲۰۷ «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَآءَ مَرْضَاتِ اللهِ وَاللهُ رَءُوفٌ بالْعِبَادِ»
و از مردمان کسی است که می‌فروشد جانش را برای بدست آوردن خوشنودی‌های خداوند و خداوند به بندگا نش بسیار مهربان است.
دشمنان رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله قرار گذاشتند که چهل نفر از چهل طایفه به خانه پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله حمله کنند و ایشان را بکشنند تا خون آن حضرت در چهل طایفه بیفتد. خدای تعالی به رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله خبر داد و دستور داد علی علیه‌السلام در جای رسول خدا بخوابد و پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله به‌سوی مدینه حرکت کند.
حسکانی به سند متصل روایت کرده ابوسعید خدری گفت:
هنگامی که پیغمبر صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله مأمور به حرکت شدند و ارادۀ غار فرمودند، علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام بر رختخواب رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله خوابید. پس خداوند به جبرئیل و میکائیل وحی فرمود: به درستی که من شما دو را برادر قرار دادم و عمر یکی از شما را بیش از دیگری قرار دادم کدامتان بر دیگری ایثار می‌کند (زندگی بیشتر را برای او می‌خواهد) پس هر دو ملک با هم اختیار عمر زیادتر را نموده هیچکدام بر دیگری ایثار ننمود.
پس خداوند وحی فرمود به آنان چرا شما دو مانند علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام نباشید؟ بین او و پیغمبرم برادری قرار دادم پس خوابید در رختخواب محمّد صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله و او را نگه داشت به نفس خود (خود را فدای او کرد و او را نگهداشت). پس هر دو به زمین نازل شوید و او را از دشمنش نگهدارید.
جبرئیل نزد سر علی علیه‌السلام و میکائیل نزد پایش بودند و جبرئیل ندا می‌داد: آفرین آفرین کیست مانند تو ای پسر ابوطالب؛ خداوند عزیز جلیل به تو مباهات می‌فرماید با ملائکه. پس خداوند در این هنگام فرستاد: «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَآءَ مَرْضَاتِ اللهِ وَاللهُ رَءُوفٌ بالْعِبَاد».
آیه ۱۷۷ «وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبى وَ الْیتامى وَ الْمَساکِینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ وَ السَّائِلِینَ وَ فِی الرِّقابِ»
و کسی که داد مال خود را با دوستی‌اش به مال به بستگان و یتیمان و تهیدستان و در راه فروماندگان و سؤال کنندگان و برای آزاد شدن بنده‌های مؤمن.
از سدی: نازل شده (آیه فوق) در شأن علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام در ناسخ قرآن و منسوخ آن «پس علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام ایمان به خداوند اجل و به روز قیامت و به ملائکه و به کتب سماوی و پیغمبران داشت و مالش را (برای حبّ فی اللّه) با اینکه از پول بدشان نمی‌آمد به شش طایفه بخشیدند، علاوه اقامه نماز فرمود، علاوه زکات واجب را نیز ادا فرمود، علاوه عهدی اگر با کسی می‌بستند به عهدشان وفا می‌فرمودند.
آیۀ ۲۶۵ «وَ مَثَلُ الَّذِینَ ینْفِقُونَ أمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاهِ اللهِ وَ تَثْبیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ»
«و مثل کسانیکه می‌دهند مال‌هایشان را برای به دست آوردن خوشنودی خداوند و نگهداری از خودشان به‌وسیلۀ انفاق»
از ابی‌جعفر علیه‌السلام:
قول خداوند «وَ مَثَلُ الَّذِینَ ینْفِقُونَ أمْوالَهُمُ» در حقّ علی علیه‌السلام نازل شده است.
اولین مصداقش علی علیه‌السلام است
آیۀ ۲۶۹ «یؤْتِی الْحِکْمَهَ مَنْ یشاءُ وَ مَنْ یؤْتَ الْحِکْمَهَ فَقَدْ أُوتِی خَیراً کَثِیراً»
«به هر کس بخواهد حکمت می‌دهد و هر کس حکمت به او داده شد خیر زیاد به او داده شده است»
از عبداللّه: نزد رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله بودم. پس از علی علیه‌السلام پرسیده شد.
حضرت فرمودند: حکمت ده بخش گردیده است. به علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام نُه جزء آن عطا شده و به بقیه مردمان یک جزء عطا شده است.
فرات احمسی از مخارق از طارق پسر شهاب گفت:
نزد عبداللّه پسر عباس بودم و در این هنگام گروهی از پسران مهاجرین آمدند گفتند: ای پسر عباس چگونه مردی بود علی بن ابی‌طالب؟
گفت: پُر بود، پُر بود اندرونش از حکمت و دانش و پا برجایی و توانایی و بزرگواری و نزدیکی به رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله.
آیۀ ۲۷۴ «الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ باللَّیلِ وَ النَّهَارِ سِرّاً وَ عَلانِیهً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ ربِّهِمْ وَ لاخَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُوْنَ»
«آنان که می‌دهند در (راه خدا) مال‌هایشان را در شب و روز پنهان و آشکارا، پس برای ایشان است پاداششان نزد پروردگارشان و بیمی بر آنان راه ندارد و ایشان اندوهناک نمی‌گردند»
ابن عباس در فرموده خداوند عزیز جلیل: «آنان که انفاق می‌نمایند مال‌های خود را در شب و روز، پنهان و آشکار» گفت: این آیه در حقّ علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام نازل شده. نزد علی علیه‌السلام نبود مگر چهار درهم، صدقه داد به یک درهم در شب و به یک درهم در روز و به یک درهم در نهان و به یک درهم در آشکار.
پس رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله به او فرمود: چه چیز تو را واداشت به این طرز انفاق؟
عرض کرد: امید دریافت وعده‌های خداوند که وعده فرموده که بر خداوند است وعده‌هایی که به من داده است.
پیغمبر فرمود: آگاه باش که وعده‌ها برای توست. پس خداوند در این باره این آیۀ شریفه را نازل فرمود.
شیعیانی هم که انفاق می‌کنند پشت‌سر علی علیه‌السلام هستند.
[1]. بقره، ۲.
