سوره حج آیه ۶۸ و ۶۹ | جلسه ۴۲

 بسم اﷲ الرحمن الرحیم

تفسیر سوره حج  آیه  ۶۸ و ۶۹ | چهارشنبه ۱۴۰۰/۳/۱۹ | جلسه ۴۲ | آیت الله سید علی محمد دستغیب

وَ إِنْ جادَلُوکَ فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما تَعْمَلُونَ (68)

اگر با تو جدال کردند، بگو: خدا به آنچه می‌کنید داناتر است.

اللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ فیما کُنْتُمْ فیهِ تَخْتَلِفُونَ (69)

خداوند در روز قیامت میان شما، در آنچه اختلاف داشتید، داوری می‌کند.

«وَ إِنْ جادَلُوکَ» اگر با تو جدل کردند «فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ» بگو: خدا داناتر است «بِما تَعْمَلُونَ» به آنچه می‌کنید. (68)

«اللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ» خداوند میان شما داوری می‌کند «یَوْمَ الْقِیامَهِ» روز قیامت «فیما کُنْتُمْ فیهِ تَخْتَلِفُونَ» در آنچه اختلاف داشتید. (69)

جدل

وَ إِنْ جادَلُوکَ فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما تَعْمَلُون؛ جدل یعنی کشمکش، جرّوبحث، بگومگو. یکی از روش‌های جدل این است که انسان حرف کسی را بگیرد و به خودش برگرداند.

در آیۀ قبل گفتیم: کافران و مشرکان به پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله ایراد گرفتند که چرا نماز و روزه و عبادات شما با آنچه در دین یهود و نصارا وجود دارد، متفاوت است؟

خدای تعالی در پاسخ آنها فرمود: «لِکُلِّ أُمَّهٍ جَعَلْنا مَنْسَکاً هُمْ ناسِکُوه» برای هر امّتی عبادتی قرار دادیم که آن را انجام می‌دهند.

همان طور که شرایع و احکام انبیاء گذشته با هم فرق داشت و قوم ابراهیم با قوم نوح با قوم موسی با قوم عیسی یکی نبودند، طبیعی است که شریعت و احکام اسلام هم با امّت‌های پیش از خود متفاوت باشد.

بعد هم فرمود: «فَلا یُنازِعُنَّکَ فِی الْأَمْر» اصلاً این مسأله ربطی به مشرکان ندارد که بخواهند دربارۀ آن اظهار نظر کنند. حکم خدا را خود پروردگار معیّن می‌کند.

البته اساس همۀ ادیان یکی است و همۀ انبیاء به توحید پروردگار دعوت کردند و بر وقوع قیامت و حقانیت نبوت تأکید داشتنه‌اند. همچنین بیان صفات خدای تعالی از جمله عدل، و موضوع وصایت انبیاء در همۀ امّت‌ها بوده است.

در اینجا خدای تعالی می‌فرماید اگر این مشرکان با تو جدل کردند، بگو خدا داناتر است به آنچه می‌کنید.

در واقع آنان خودشان هم می‌دانند سخنشان نادرست و پوچ است و رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله واقعاً از طرف خدا آمده؛ معجزات را دیده‌اند و استدلال‌های قطعی و عقلی را شنیده‌اند، امّا نمی‌خواهند حق را بپذیرند.

وقتی کسی نخواهد قبول کند و عمداً شبهه ایجاد کند، باید به او گفت: خودت می‌دانی و خدا. یقیناً خدا به آنچه می‌گویی و می‌کنی داناتر است.

فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما تَعْمَلُون؛ نگفت خدا به آنچه می‌دانید آگاه است، بلکه فرمود «تَعملون» یعنی به آنچه انجام می‌دهید.

در واقع مجادله‌های شما بخشی از کردار ناپسند شما در انکار حق و مقابله با آن است. سخنانی که می‌گویید، شبهاتی که ایجاد می‌کنید و اذیت و آزار شما به مؤمنان نشانۀ دشمنی با اسلام است و خدا از آن اطلاع دارد.

ایمان به پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله

ایمان به پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله یعنی اعتقاد به اینکه ایشان از طرف خدا آمده، هرچه می‌گوید و می‌کند، حق است.

هرکس به همراه این اعتقاد، التزام کامل به فرمایشات رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله داشت، مؤمن است و در زمرۀ امّت آن حضرت محسوب می‌شود، ولی اگر به بعضی ایمان آورد و بعضی را قبول نکرد، مسلمان است اما مومن نیست.

آنچه پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله راجع‌به مولا علی علیه‌السلام فرمود، آیا از طرف خدای تعالی بود یا خیر؟

مورخان اهل تسنن قبول دارند که رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله در حجهالوداع فرمود:

«أَ لَسْتُ‏ أَوْلَى‏ بِکُمْ‏ مِنْ أَنْفُسِکُمْ»

«آیا من نسبت به شما از خودتان صاحب اختیارتر نیستم؟»

همه گفتند بله.

سپس فرمود:

«فَمَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ. لِیُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ»[1]

«هرکس من صاحب اختیار او بوده‏ام على صاحب اختیار اوست. خدایا هر کس او را دوست دارد دوست بدار و هر کس با او دشمن است دشمن بدار. حاضران به غایبان اطلاع دهند.»

آیا از این صریح‌تر می‌خواهید؟

در سورۀ آل‌عمران صراحتا مولا علی علیه‌السلام را نفس رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله معرفی می‌فرماید. اگر کسی این را قبول نداشته باشد، پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله را قبول ندارد و امّت او نیست.

در آیات متعدد قرآن و به احادیث صحیح رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله مولا علی علیه‌السلام صراط مستقیم خوانده شده.

در حدیث معتبر ثقلین که شیعه و سنی به تواتر آن را نقل کرده‌اند، فرمود:

«إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ مَا اِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِی؛ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أهْلَ بَیْتِی وَ اِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّىٰ یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ»[2]

«من از میان شما مى‌روم، درحالی‌که دو چیز گرانبها در میانتان مى‌گذارم، پس‌از من، تا وقتى به آنها تمسّک جویید، گمراه نخواهید شد؛ کتاب خدا و اهل‌بیتم. آنها از هم جدا نشوند تا سر حوض کوثر بر من وارد شوند.»

در شورای شش نفره که عمر برای تعیین جانشین خود تشکیل داد، حضرت امیرالمؤمنین ساعت‌ها با آن پنج نفر بحث و مجادله کرد و روایاتی که رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله در شأن او فرموده بود، برایشان گفت و از آنان اقرار گرفت.

همه تأیید کردند و گفتند: شنیدیم.

آخر کار گفتند یا علی! با تو بیعت می‌کنیم مشروط به اینکه مطابق کتاب خدا، سنّت رسول اللّه و روش شیخین (ابوبکر و عمر) رفتار کنی.

حضرت فرمود: طبق کتاب خدا، سنّت رسول اللّه و نظر خودم عمل می‌کنم.

به عثمان همین را گفتند و او فوراً قبول کرد و خلیفه شد.

آیا شما قبول ندارید علم علی علیه‌السلام علم پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله است؟ وقتی ایشان را به‌عنوانِ وصی پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله قبول نداشته باشند یعنی به سخنان پیامبر ایمان ندارند.

بنابراین اگر با این‌همه اسناد تاریخی و احادیثی که خود از رسول خدا نقل کرده‌اند، باز هم مجادله می‌کنند و می‌‌گویند پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله اصلاً وصی معیّن نکرده یا می‌گویند معیّن کرده، امّا تأویل دارد، بگو خدا به آنچه انجام می‌دهید داناتر است.

اختلاف مشرکان با پیامبر

اللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ فیما کُنْتُمْ فیهِ تَخْتَلِفُون؛ خدای تعالی روز قیامت میان شما در آنچه اختلاف می‌کردید، حکم می‌کند.

این اختلاف چیست؟

مشرکان می‌گفتند ما خدای یکتا را نمی‌پرستیم و بت‌های خودمان را قبول داریم. به چه دلیل؟ چون پدرانمان این کار را می‌کردند.

این شد دلیل؟ اگر پدران شما راه غلطی را پیش گرفتند، آیا شما هم باید دنبال آنان بروید؟

شما که خدا را انکار می‌کنید و می‌گویید من بدون دلیل چیزی را قبول نمی‌کنم! بهترین دلیل وجود خود شماست؛‌ ابتدای خودت را ببین! وقتی نطفه بودی، چه کسی تو را به اینجا رساند؛ خودت؛ پدر و مادرت؛ دکترها؟ شاید هم از همه مضحک‌تر، می‌گویی خودبه‌خود درست شدی!

چطور یک عمارت نیاز به مهندس و معمار و بنا دارد، این ساختمان پیچیده و شگفت‌انگیز بدن، سازنده ندارد و خودبه‌خود ساخته شده؟

اینکه او را نمی‌بینی دلیلِ نبودنش نیست. چیزهای زیادی را نمی‌شود دید، امّا شکی در وجودشان نیست؛ از جمله عقل. پس نگو او را نمی‌بینم و نمی‌شناسم. اگر او قابل دیدن باشد، دیگر خدا نیست.

اگر نمی‌توانی کاملاً او را بشناسی، فعلاً از همین مختصری که عقلت می‌فهمد، تبعیت کن.

اختلاف امّت

دربارۀ اختلافی که در امّت اسلام بر سر جانشینی مولا علی علیه‌السلام رخ داد، خدای تعالی روز قیامت حکم می‌کند.

این‌همه دلیل از قرآن و عقل و کلمات پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله در این باره وجود دارد. سخن ما مطابق این دلایل است و آنها در واقع با عقل و وجدان خود مخالفت می‌کنند.

در قیامت قاضی خداست و میان ما و آنها حکم می‌کند؛ از ما به‌عنوانِ مدعی وصایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام دلیل و شاهد می‌خواهد.

دلیل ما آیات قرآن و احادیث نبوی، و شاهدمان خود رسول اللّه صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله و امیرالمؤمنین علیه‌السلام است.

[1]. کتاب سلیم بن قیس، ۲، ۸۸۸.

[2]. بحارالأنوار، ۲، ۱۰۰.