سوره حج آیه ۶۵ | جلسه ۴۰ |‌ بیست و نهم رمضان ۱۴۰۰

 

 بسم اﷲ الرحمن الرحیم

تفسیر سوره حج  آیه ۶۵ | چهارشنبه ۱۴۰۰/۰۲/۲۲ | جلسه ۴۰ | بیست و نهم رمضان ۱۴۰۰  | آیت الله سید علی محمد دستغیب

 

 

شرح دعای سحر

اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُکَ مِنْ قَوْلِکَ بِأَرْضاهُ وَکُلُّ قَوْ لِکَ رَضِیٌّ، اللّٰهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِقَوْلِکَ کُلِّهِ

درخواست از گفتار خداوند

خدایا از تو درخواست می‌کنم به‌حق پسندیده‌ترین مرتبۀ گفتارت و همۀ مراتب گفتار تو پسندیده است، خدایا از تو می‌خواهم به‌حق همۀ مراتب گفتارت.

حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت در شرح این فراز می‌فرمایند:

«پروردگار عالم! سؤال می‌کنم از حضرت‌عالی به آن اقوالی که نزد حضرت‌عالی، نزد دیگران بسیار رضایت‌بخش است؛ هرچند فرمایشات حضرت‌عالی همۀ آنها رضایت‌بخش است؛ یعنی دستورات عبادی، دستورات معاملی، دستورات غیر عبادی و معاملی که شاید سیاست باشد، هریک از این‌ها در دین اسلام فرمودۀ خود خداوند است و عامل به فرمایشات خداوند، به‌تمام‌معنا رضایتِ پروردگار نصیبش می‌شود و خود پروردگار عالم از این شخص راضی می‌شود.

در دعای تعقیبات می‌خوانیم «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَ الْعَافِیَهَ وَ الْمُعَافَاهَ فِی‏ الدُّنْیَا وَ الآخِرَهِ». تو مرا عفو بفرما، من هم تو را عفو می‌کنم؛ یعنی رضایت داشته باشم از تمام افعال حضرت‌عالی و این‌قدر هم تبعیت بکنم که خودم راضی باشم که برای پروردگار خودم این کار را انجام داده‌ام.

من از تو توقع بی‌جا نداشته باشم. حضرت‌عالی هم نسبت به من عنایت تامّ داشته باشی.»

توقع بی‌جا این است که بدون زحمت و مجاهده و بدون انجام فرمان خدا، بگوید خدایا همین الآن همۀ محبّتی که به پیامبر اکرم و ائمۀ اطهار علیهم‌السلام دادی به من هم بده؛ مگر شوخی است!

اگر با این حال، یک ذرّه از آن محبّت به ما داده شود، تکه‌تکه می‌شویم؛ مثل قصۀ حضرت موسی و آن جوان.

با این وضع نمی‌شود؛ مقدماتی می‌‌خواهد. هرچیز در محل خودش.

حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت در ادامه می‌فرمایند:

«الحاصل، قول حضرت احدیت هرکدام در محل خودش نافذ و مؤثر است؛ یعنی اقوالی که عبادت‌آمیز است، اقوالی که موجب حلیّت مرد اجنبی و زن اجنبی می‌شود، موجب ارث بردن می‌شود. خلاصه تمام اقوال خدا پرواضح است که خوب است.

هرچه حضرت ختمی مرتبت صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله بر زبانشان جاری فرمودند، خوب است؛ «وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوىٰ‏ إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْیٌ یُوحىٰ»[1].

پس آنچه گفتند، قهراً رضایت‌بخش است، قطعاً خودشان در آن موضوعات هیچ تصرف ندارند. هرچه از بالا نازل شده، بر قلب مبارکشان، همان را بی‌کم‌وکاست تحویل دادند. قهراً امام هم همین طور هستند.»

فرمایشات پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله همه از وحی است، لکن برخی عین قرآن کریم است و برخی دیگر قرآن نیست، امّا از خدای تعالی است.

امام معصوم هم هرچه می‌گوید، بدون کم‌وکاست، از پیامبر است. همه متصل به خدای تعالی هستند.

گفتار ائمۀ اطهار علیهم‌السلام از روی نفس نیست. حتی کلام ظاهری آنان هم از خدای تعالی است، ولو به‌صورتِ ظاهر غرض‌های دیگری داشتند، غرض‌هایشان هم خدایی بوده.

به‌قول حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت ایشان یک میلی ثانیه از خدای تعالی غافل نبودند.

هیچ حرف بیهوده یا سخنی که رضای خدا نباشد، نمی‌گفتند، حتی شوخی‌هایشان از خدای تعالی بود؛ چون کاملاً متصل به پروردگار بودند. نه مثل اتصال کاغذ به دفتر. این‌ها فهمیدنی است

تفسیر سوره حج آیۀ ۶۵

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ وَ الْفُلْکَ تَجْری فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلاَّ بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحیمٌ (65)

آیا ندیدی خداوند آنچه را در زمین است به تسخیر شما درآورده و کشتی‌ها به امر او در دریا روان‌اند و آسمان را نگه می‌دارد تا جز به فرمان او بر زمین نیاید. خداوند در حق مردم رئوف و مهربان است.

«أَ لَمْ تَرَ» آیا ندیدی «أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ» خداوند مسخّرِ شما کرد «ما فِی الْأَرْضِ» آنچه در زمین است. «وَ الْفُلْکَ تَجْری فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِه» و کشتی به امر او در دریا حرکت می‌کند «وَ یُمْسِکُ السَّماءَ» و آسمان را نگه می‌دارد «أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ» که بر زمین نیفتد «إِلاَّ بِإِذْنِهِ» مگر به اذن او. «إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحیم» خداوند به مردم رئوف و مهربان است. (65)

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ؛ «اللّه» جلّ‌جلاله کامل‌ترین نام حضرت ربّ‌العالمین و مستجمع جمیع اسماء و صفات پروردگار است.

این اسم مخصوص خداست و غیر او کسی را نمی‌تواند به این نام خواند، حتی پیامبر و ائمۀ اطهار علیهم‌السلام را.

خداوند زمین را مسخّرِ بشر قرار داده

سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ؛ «سَخَّرَ» یعنی در اختیار شما قرار داد تا هرطور بخواهید در آن دخل‌وتصرف نمایید.

خدای تعالی هرچه در زمین و بر زمین است مسخّر شما کرده، می‌توانید آن را حفر کنید و در اعماق آن فروروید؛ کوه‌ها را بشکافید و مواد معدنی استخراج کنید؛‌ زمین را شخم بزنید و کشت‌ و زرع نمایید، به‌علاوه نباتات و حیواناتِ زمین را در اختیار شما قرار داده.

انسان‌ها هم به‌نوعی مسخّرِ هم هستند؛ به هم نفع می‌رسانند و نفع می‌دهند.

البته خدای تعالی انسان را ذکر نکرده؛ چون اولاً: به‌طورِ کامل نمی‌توانند در هم تصرف کنند و به درون هم راه یابند.

ثانیاً: اختیار جان و تن خود را به‌طورِ مطلق ندارند که مثلاً قلب خود را درآورند، مگر به اقتضائات پزشکی.

وَ الْفُلْکَ تَجْری فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ؛ به امر خدای تعالی کشتی در دریا حرکت می‌کند.

کشتی‌هایی با این عظمت که در گذشته بادبانی و امروزه به‌وسیلۀ موتور حرکت می‌کنند، با خصوصیتی که خداوند در آب قرار داده می‌توانند روی دریا حرکت کنند و فرونروند.

این فکر و علم و مغز را خداوند عنایت کرده، امّا بشرِ نادان می‌گوید خودم درست کردم. مگر خودت چه‌کاره‌ای؟

این مغز، این قدرتِ درک و فهم، قدرت به‌کار انداختن مواد، خواص عناصر و مواد مختلف همه دست خداست. خودِ تو هم از خدا جدا نیستی، امّا نمی‌فهمی.

همۀ این حرکت‌ها به امر خداست. بشر خصوصیات مواد و قوانینی که در این عالم است را کشف می‌کند؛ یعنی آنچه را خدا قرار داده، با مغزی که خدا در اختیارش گذاشته، می‌فهمد، بعد هم مواد مختلف را تغییر شکل می‌دهد و با هم ترکیب می‌کند و چیزی می‌سازد.

گاهی هم بادها و امواج بزرگ کشتی‌های غول‌پیکر را مثل پرِکاه این‌طرف و آن‌طرف می‌برند و در آب غرق می‌کنند، کاری هم از کسی برنمی‌آید.

وَ یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْض؛ «یُمسِکُ» از امساک به‌معنای نگه داشتن است.

خداست که آسمان را نگه می‌دارد تا بر زمین نیاید. منظور از آسمان این هوا و فضا نیست، بلکه کرات و سنگ‌های آسمانی است.

هزاران منظومه و کهکشان در این فضا وجود دارد. همۀ این کرات هم به دور خود، هم در مدار خویش و هم در مسیری بی‌انتها در حال حرکت‌اند.

در همین منظومۀ شمسی اگر سیاره‌ای از جای خود منحرف شود یا اگر شهاب‌سنگ بزرگی به زمین برخورد کند، کل حیات با خطر نابودی مواجه می‌شود.

چه کسی مانع این کار می‌شود و زمین را نگه می‌دارد؟

إِلاَّ بِإِذْنِه؛ اگر خدای تعالی اراده فرماید کرات به هم می‌خورند و همه‌چیز از بین می‌رود. در قرآن آیاتی در این باره آمده است؛

﴿إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ وَ إِذَا النُّجُومُ انْکَدَرَت﴾[2]

‌«هنگامی که خورشید کدر شود و ستاره‌ها تیره شوند.»

در آیاتی که راجع‌به قیامت آمده، خدای تعالی می‌فرماید روزی همۀ این‌ها از بین می‌رود.

البته این به‌صورتِ ظاهر است، به‌صورتِ معنا هم آنچه خدای تعالی اختصاصاً به پیامبر و ائمۀ اطهار علیهم‌السلام و اولیاءاللّه عنایت کرده، در آن وقت همه از جهت معنوی حس می‌کنند.

این‌ها همه ظهور علم و قدرت خدای تعالی و فهمیدنی است.

عنایت پروردگار در گرو طلب و امید و صبر و جهاد است. باید حرکت کرد تا خدای تعالی راه را باز کند.

در صورت تمایل جزوه‌هایی که در این باره نوشته شده، تهیه کنید و بخوانید.

البته همه دنبال این مطالب نیستند. این راه مبارزه با نفس می‌خواهد. برخی سختی‌های آن را می‌بینند و می‌گویند حالش نیست.

بله؛ اگر کسی طلب کند، حتماً خدا کمکش می‌کند، والّا از خود ما کاری برنمی‌آید و ما کاره‌ای نیستیم، ولی اگر کمک خدا باشد، می‌توانیم.

طلب یعنی از خدا خواستن و امید به اینکه می‌دهد. خداوند انسان را ناامید نمی‌‌کند. «ادْعُونی‏ أَسْتَجِبْ‏ لَکُم» برای همین‌جاست.

خداوند به مردم رئوف و مهربان است.

إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحیم؛ خدای تعالی به مردم رئوف و رحیم و مهربان است.

از آنجا که صحبت از «سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْض» و «الْفُلْکَ تَجْری فِی الْبَحْرِ» و «یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْض» بود، اگر نعمت‌های زمین در اختیار بشر نمی‌بود و بلاهای آسمانی دفع نمی‌شد، زندگی در زمین امکان‌پذیر نبود.

این نعمت‌ها جاری است و بلاها از سر مردم دفع می‌شود تا زمانی که خدای تعالی اراده کند قیامت برپا شود. در آن زمان نیز به مؤمنان رئوف و رحیم است.

در بحبوحۀ قیامت مؤمنان با استراحت خاطر، زیر سایۀ رحمت پروردگار آسوده‌اند. این به‌هم‌ریختگی و آشفتگی موجب عذاب و وحشت آنان نمی‌شود و حال دیگری دارند.

خدای تعالی همۀ مخلوقاتش را دوست دارد و به همه رئوف و مهربان است. او دشمن کسی نیست.

برخی از سر نادانی گمان می‌کنند خدا دشمن آنهاست. در حالی که خودش قهر کرده، از خدا دور می‌‌شود و نعمت‌های او را از بین می‌برد. «إِنَّ الْإِنْسانَ لَکَفُور»[3].

این‌ها از نافهمی است. نمی‌خواهد بفهمد، وگرنه خدا به او می‌فهماند.

این‌طور نیست که خدای تعالی بخواهد کسی را عذاب کند یا در آتش جهنّم بیندازد. خود انسان است که برای خودش آتش درست می‌کند؛ چه آتشی؟ آتشِ فراق و دوری از پروردگار.

اینجا ملتفت نمی‌‌شود، امّا بعد می‌بیند همه‌چیز دست خودش بود، خود را بدبخت و شرمنده کرد و در آلودگی فرورفت، وگرنه خدا دشمن بندگانش نیست.

شهید آیت‌اللّه دستغیب در کتاب استعاذه این حکایت را آورده است:

پس از آنکه حضرت نوح نفرین کرد و همۀ کفار غرق شدند، ملکی در پیش او ظاهر شد. شغل حضرت نوح کوزه‌گری بود. کوزه‌هایی از گل درست می‌کرد و پس از خشک شدن می‌فروخت.

ملک کوزه‌ها را یکی‌یکی از نوح می‌خرید و پیش چشمش آن را خرد می‌کرد و می‌شکست.

حضرت نوح خیلی ناراحت شد و به او اعتراض کرد که این چه کاری است می‌کنی؟

گفت: به تو نیامده است، من خریده‌ام و اختیارش را دارم.

حضرت نوح گفت: بلی لیکن من آن را ساخته‌ام؛ مصنوع من است.

ملک گفت: کوزه‌هایی ساخته‌ای نه اینکه خلق کرده‌ای. اینک من که آن را می‌شکنم تو ناراحت می‌شوی. چطور نفرین کردی که این همه خلق خدا هلاک گردند؟!

بنا بر آنچه در علل‌الشرائع است، پس از این قضیه حضرت نوح از بس گریه کرد نامش نوح گردید.[4]

نفرین قومی که به هیچ نحو ایمان نمی‌آوردند کار نادرستی نبود و ایشان از پیش خود تصمیم نگرفت، امّا به هر حال خدای تعالی همۀ بندگانش را دوست دارد.

اگر این روایت صحیح هم نباشد، دور از واقعیت نیست و رأفت خدا را می‌رساند.

لکن پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله همواره برای قومش دعا می‌کرد و هدایتشان را از خدا می‌خواست؛ «اللَّهُمَ‏ اهْدِ قَوْمِی‏ فَإِنَّهُمْ لَا یَعْلَمُون».

خیلی کم اتفاق افتاد رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله کسی را نفرین کنند؛ از جمله حکَم بن عاص را که پشت سر ایشان به‌ راه می‌افتاد و از راه رفتن آن حضرت تقلید و حرکات ایشان را با دست و بینی و چشم مسخره می‌کرد.

یک بار که پیامبر حکم را در حال تقلید کردن دید، او را نفرین کرد و فرمود: «به همین حال بمان!» و حکم از آن لحظه تا پایان عمر به همان قیافه ماند و دچار رعشه و بی‌عقلی شد.[5]

رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله پیامبر رحمت بود و رحمت پروردگار را ظاهر می‌کرد؛ از همین جهت این‌همه نزد خدای تعالی محبوب است.

خدای تعالی به همۀ بندگانش رحمت دارد، امّا برخی اصرار دارند خود را جهنّمی کنند؛ مثل کسی که اصرار دارد خودش را آتش بزند. هرچه دیگران بخواهند مانع شوند، بالأخره جای خلوتی پیدا می‌کند و کارِ خودش را می‌کند.

اهل‌بیت پیامبر هم ظهور رحمت خداوند هستند.

امام زمان عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه مظهر رحمت کامل پروردگار هستند و هنگام ظهور رحمت خدای تعالی همه‌جا ظاهر می‌‌شود. آنها هم که می‌خواهند مقابل امام زمان بایستند، از بین می‌‌روند.

امام زمان جز رحمت ندارد. نور ایشان چنان است که هرکس مقابلش ایستاد، محو می‌شود.

کسی که می‌خواهد تیر به امام زمان بزند، این تیر به خودش برمی‌گردد؛ مثل آنکه بخواهد به خدا تیر بزند. امام زمان هم اسماء و صفات خدا را دارد.

مثل نمرود که گفت برجی برایم بسازید تا به آسمان روم و خدا را با تیر بزنم! بعد هم رفت و تیری انداخت و گفت خدا را کشتم!!

خدایا به‌حق محمّد و آل محمّد این ماه رمضان را برای ما ذخیرۀ کامل بفرما. اگر عیب و نقصی در ما بوده، تو ببخش و بیامرز!

خدایا هرچه انجام دادیم قبول کن و هرچه انجام ندادیم، تو می‌توانی آنها را هم بنویسی؛ غفلت‌هایمان را می‌‌توانی تبدیل کنی. کاری کن که ماه رمضان در پیشگاه تو از ما شکایت نکند.

روزه‌های ما را قبول بفرما؛ دعاها را مستجاب کن؛ عباداتمان را بپذیر و همه را برای ما ذخیره فرما!

علم نافعی به ما عطا کن؛ از علوم و نعمت‌هایی که به اولیائت دادی ما را هم بهره‌مند کن.

خدایا به‌حق محمّد و آل محمّد این بیماری کرونا را هرچه زودتر از میان بردار!

دل‌های مؤمنان و دوستان علی علیه‌السلام را با هم مهربان کن، ضد و نقاضتی با هم نداشته باشند!

زندگی معنوی پرباری نصیب ما فرما؛ طول عمر و موفقیت به همه عنایت کن!

ان‌شاءاللّه به برکت محمّد و آل محمّد

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحمّدٍ وَ آلِ مُحمّد

[1]. نجم، ۳ و ۴.

[2]. تکویر، ۱ و ۲.

[3]. حج، ‌۶۶.

[4]. استعاذه، ۱۳۹.

[5]. تاریخ طبری، ۱۰، ۵۸.