اول رمضان ۱۴۴۵ | حجت الاسلام والمسلمین ترابیان
بسم اﷲ الرحمن الرحیم
اول رمضان ۱۴۴۵ | سه‌شنبه ۱۴۰۲/۱۲/۲۲ | حجت الاسلام والمسلمین ترابیان
کامل‌ترین و جامع‌ترین روایت در فضیلت ماه مبارک رمضان، روایتی است که حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام، از پدران بزرگوارشان، از پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله نقل فرمودند.
متن عربی این روایت در بحارالأنوار آمده و ترجمه آن را شیخ عباس قمی در مفاتیح‌الجنان ذکر کرده. بیشتر بزرگان، همه یا بخشی از آن را متذکر شده‌اند.
طبق این روایت رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله در اواخر ماه شعبان خطبه‌ای خواندند و فرمودند:
«أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَهِ وَ الرَّحْمَهِ وَ الْمَغْفِرَهِ»
ای مردم -نه ای مسلمانان یا مؤمنان، دعوت عام برای همۀ مردم است- اقبال کرده، آمده به‌سوی شما، وارد شده بر شما ماهی که ماه خداست، با برکت و رحمت و مغفرت الهی.
«شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ، وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ»
ماهی که بهترین ماه‌هاست. روزهای این ماه بافضیلت‌ترین روزهاست، شب‌هایش بهترین شب‌ها و هر ساعتی از این ماه شریف، بافضیلت‌ترین ساعات و لحظه‌هاست.
«هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَهِ اللَّهِ»
ماهی است که خوانده شدید به ضیافت الهی. دعوت شدید، امّا وارد شدن در آن به خودتان بستگی دارد.
وارد شدن در این میهمانی خدا منوط به آن است که آنچه حضرات معصومین و اولیاء خدا فرمودند در جان و دلمان قرار بگیرد. اگر قرار گرفت، به ضیافت خدای تعالی نائل می‌شویم، والّا در همان حد ناقص باقی می‌مانیم.
مهم وارد شدن به ضیافت الهی است. میزبان این ضیافت، خداوند متعال، بهترین میزبان است، اجود الاجودین و اکرم الاکرمین و ارحم الراحمین است. او شما را دعوت کرده.
«وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَهِ اللَّهِ»
در این ماه اهل کرامت‌های الهی هستید. قدر خود را بدانید که خدای تعالی بدون سبب و استحقاق عطا می‌فرماید. این‌طور نیست که حتماً باید انسان روزه‌دار باشد یا اعمال سختی انجام دهد، فقط لازم است طلب و امید به رحمت الهی داشته باشد. امید و طلب و استقامت چیزهایی است که باید باشد، ولی اگر به‌خاطر عذری نتوانست روزه بگیرد، از این ضیافت بازنمی‌ماند.
آنچه خدای تعالی در این ماه مهیّا فرموده، اصلاً متوقف بر روزه‌داری یا ختم قرآن یا اعمال سنگین مستحبی نیست؛ چراکه لطف خدای تعالی در این ماه، کامل و عام است، البته لازم است به‌اندازه‌ای که می‌‌تواند بکوشد، امّا متوقف بر کوشش هم نیست.
«أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَهٌ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ»
نفس‌های شما در این ماه تسبیح است؛ هر نفسی که می‌زنید تسبیح خدای تعالی است. خوابتان عبادت است. اعمالتان بدون کندوکاش پذیرفته است. آن‌طور که قبلاً محک می‌زدند، نیست.
دعای شما در این ماه مستجاب است. آن معنایی که خدای تعالی در قرآن کریم فرموده «ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُم» در ماه مبارک رمضان چند برابر است.
این چیزی است که خدای تعالی و رسول خدا و اهل‌بیت علیهم‌السلام وعده داده‌اند.
«فَسَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَهٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَهٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَهِ کِتَابِهِ»
حال که لطف و فیض بی‌نهایت خدای تعالی این‌گونه مهیّا شده، از پروردگارتان درخواست کنید، با نیّت صادق و با قلب‌هایی که از کینه و گناه و شبهات و ناامیدی و نادانی پاک است. از خدا بخواهید در این ماه موفق به روزه و تلاوت قرآن شوید.
گاهی روزه صرف نخوردن و نیاشامیدن است، امّا مرتبه عالی آن، روزۀ همۀ اعضاء و جوارح است؛ یعنی تمام اعضاء و جوارح انسان، اعم از چشم و گوش و زبان و نیّت و فکر و از همه بالاتر، قلب انسان روزه باشد.
« وَ تِلَاوَهِ کِتَابِهِ» در همۀ ایام باید به قرآن رجوع داشت، امّا در ماه مبارک رمضان عنایات بی‌شماری دربارۀ قرآن ذکر شده. صائب تبریزی میگوید:
می‌توان یافت ز سی‌پاره ماه رمضان
آنچه ز اسرار الهی همه در قرآن است
ماه‌رویی که شب قدر بود یک خالش
در سراپرده ماه رمضان پنهان است
این کتاب اسرار الهی. این‌همه حکمت‌ها و معارفی که در قرآن کریم جمع شده، در ماه مبارک رمضان بهترین موقع بهره‌برداری از آن است.
این سی روز ماه رمضان، آنچه از اسرار الهی خداوند در قرآن کریم مخفی فرموده، از برکت اهل‌بیت علیهم‌السلام و این ماه، ظاهر میشود.
«آن ماه رویی که شب قدر بود یک خالش» جلوه جمالی که شب قدر با آن عظمتش یک خال روی اوست «در سراپرده ماه رمضان پنهان است».
حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت در شرح دعای روز اول ماه رمضان (اللّهمَ اجْعلْ صِیامی فیه صِیام الصّائِمینَ) می‌‌فرمایند:
«خدیا قرار بده روزه من را در این روز اول ماه مبارک رمضان -و به برکت این روز، در تمام این ماه- مانند روزه‌داران واقعی که به تمام معنا تمام اعضاء و جوارحم تحت کنترل باشد و امساک از غیر تو داشته باشم.»
قلب از غیر خدا روبرگرداند. در مناجات شعبانیه از خدای تعالی می‌خواستیم که خدایا «فاکون لک عارفا و عن سواک منحرفا» خدایا چنان کن که ما بیشتر با تو آشنا شویم و از صفات حسنای تو بهتر بهره‌مند گردیم، از جمال و عظمت تو در قلب‌هایمان بهره‌مند شویم و از غیر تو منحرف گردیم.
از خدا بخواهیم که لذت انس را نصیبمان کند و دوری و پرهیز از غیر او داشته باشیم؛ خودمان را حفظ کنیم؛ میل به غیر او نداشته باشیم؛ همۀ هم‌وغم ما تقرّب به خدای تعالی و وصال او باشد.
ان‌شاءاللّه برسیم به آن معانی که یک عمر برایمان گفتند و در آیات قرآن کریم خواندیم؛ «هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ»، «نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرید»، «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْض»، «نُورٌ عَلى نُور». این آیات دائم جلوی چشم ماست و خدای تعالی به آنها تذکر داده، از خدا بخواهیم فهم آن را نصیبمان کند. این ماه بهترین موقع برای این درخواست است.
حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت در ادمۀ شرح دعای روز اول (و قیامی فیهِ قیامَ القائِمینَ) می‌‌فرمایند:
«خدایا قرار بده در این ماه رمضان قیام مرا مانند قیام قائمین حقیقی؛ یعنی قیام به قسط در خودم داشته باشم و در مقابل نفس و شیطان درونی و هرچه ما سوی اللّه است، ایستادگی کنم.»
قیام فقط اینکه شب بیدار باشم و نماز بخوانم نیست. باید دائماً قیام به قسط داشته باشم؛ یعنی دائماً اعضاء و جوارحم طبق رضای خدای تعالی باشد.
«و نَبّهْنی فیهِ عن نَومَهِ الغافِلینَ» استقامتم را در روزه‌داری و بندگی‌ات قبول بفرما تا به‌واسطۀ قبول فرمودن تو، قائم باشم -در جمیع راه‌های بندگی- و مرا آگاه فرما در این روز و از خواب غفلت نجاتم بده.»
خدایا مرا از غفلتی که دارم، از اینکه نمی‌فهمم چه برکاتی برای ما مهیّا کردی، چقدر بارعام دادی بیدار کن.
در این دعایی که بعد از نمازهای یومیه ماه رمضان وارد شده: «یا علی یا عظیم یا غفور یا رحیم انت الرب العظیم…» در این دعا دائماً به خود تذکر می‌دهیم که اولاً: متوجه عظمت خدای تعالی باشیم. و ثانیاً متوجه عظمت این ماه با فضیلت رمضان شویم ثالثاً متوجه و مهیای عظمت و فضیلت لیله القدر باشیم.
حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت می‌فرموند اگر عظمت خدای تعالی در دل ما، یک مقداری ظاهر شود، در ادای تکالیف خیلی بهتر موفق می‌شویم.
گاهی عظمت یک مخلوق خدا را هم برای خدای تعالی قائل نیستیم. به تعبیر ایشان، اگر با یک شیری یا پلنگی یا تمساحی مواجه شویم، چه عظمتی از او حس می‌کنیم، امّا در مقابل خدای تعالی هیچ؛ اصلاً جمع‌وجور نمیشویم؛ چراکه متوجه عظمت او نمیشویم.
در ادامۀ شرح دعای روز اول (و هَبْ لی جُرمی فیهِ یا الهَ العالَمینَ واعْفُ عنّی یا عافیاً عنِ المجْرمینَ) می‌‌فرمایند: «خدایا تبعات گناهان مرا که جریمه‌ها و جرم‌ها هستند، بر من ببخش، ای بخشندۀ جرم همۀ گناهاکاران؛ ای خداوند این نشئۀ و نشئۀ بعد. عفو بفرما مرا، ای عفو فرماینده تمام مجرمین، از اول خلقت تا به حال.»
خدایا هم در اینجا ربوبیت تو برای ما کامل است، هم بعد از این نشئه. هرچه دیدیم جز خوبی از تو ندیدیم.
خدایا اگر همۀ گنهکاران را ببخشی و همه را وارد رحمت خاص خودت بفرمایی، چیزی از عفو تو کم نمی‌‌شود، این‌قدر عفو تو وسیع است. خدایا بر ما هم ببخش؛ بر گناه و جرم ما هم ببخش و ما را در این ماه از جمال و از اسماء حسنای خودت بهره‌مند بفرما!
حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت در ذیل شرح دعای سحر، فقرۀ «اللّهم انّی أسألک من جمالک باجمله» می‌‌فرمایند:
«خدایا جمال تو را می‌خواهم. هرچقدر که باشد طالبم. تمام خیراتی که نازل می‌کنی بر خلقت، از آن به من بهره بده. «اعطنی جمیع خیر الدنیا و جمیع خیر الاخره» یعنی جمالی که در افعال و صفات تو است، من از آنها سؤال می‌کنم.»
خدایا جمالت را به ما نشان بده که با دیدن این‌همه آثار جمال تو که در عالم وجود ظاهر میشود، رجوع من به سوی تو باشد و متوجه شوم که
با صدهزار جلوه برون آمدی که من
با صدهزار دیده تماشا کنم تو را
«سؤال کردن از جمال یعنی محظوظ بشوم، اهل جمال بشوم، داخل اولیاء خدا بشوم «اللّهم انی أسألک» می خواهم از ناحیه صفتت. جمال خدای تعالی بسیاربسیار جاذب است. صفت جمال برای تقرّب فوق العاده خوب است. برای سالک اوصاف جمیله بسیار مقرِّب است؛ یعنی موانع را حل می کند. موقعی که با دانا بنشیند و خودش هم دانا باشد یا طالب دانایی باشد، رفتن او خیلی سهل است. ولی در عین سهولت، در عین اینکه محبّت راهش خیلی سریع است، راه میانبُر است؛ راه توجه به اوصاف جمالی خدای تعالی خیلی سریع و زودرس است، فاصله‌اش خیلی کم است و سرعت در حرکت، سرعت در فکر، سرعت در روح، سرعت در انتقال، سرعت در التفات و شخص را از خود و تعدد و دنبال تعدد رفتن و این حرف‌ها کاملاً می‌راند. لکن این‌طور نیست که صفت جمال ریشه هستی شخص را به باد بدهد؛ یعنی محبّت و مطلق اوصاف جمال، اگرچه خودیت شخص را از بین می‌برد، لکن صدی‌پنجش باقی می‌ماند و نمی‌تواند ببرد. حتماً جلال حضرت احدیت باید پناه تام به شخص بدهد.»
دست ما کوتاه و خرما بر نخیل، مگر اینکه خدا لطف کند. باید از خدای تعالی بخواهیم و طلب کنیم. مولوی هم فرمود:
این دهان بستی دهانی باز شد
تا خورنده لقمه‌های راز شد
لب فروبند از طعام و از شراب
سوی خوان آسمانی کن شتا
خوان آسمانی، بالأخص همین قرآن کریم و عنایاتی است که در این ماه مهیّا شده، همچنین دعاهایی است که اهل‌بیت علیهم‌السلام رایگان و آسان در اختیار ما قرار داده‌اند.
چه تعابیر زیبایی در دعای سحر، دعای ابوحمزه و ادعیه دیگر وجود دارد! همین سی دعایی که در روزهای ماه مبارک وارد شده، مجموعۀ کاملی از ادعیه است که باید هر روز قسمتی از آن را از خدای تعالی، برای این ماه و بلکه برای تمام عمر، طلب کنیم.
«فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ»
چقدر انسان باید بی‌بهره باشد که با این‌همه لطف خدای تعالی و گستردگی خوان رحمت الهی و دعوتی که فرموده بارعامی که داده، نتواند تغییر کند؛ تحولی پیدا نشود و در این ماه از غفران و برکات الهی محروم بماند؛ از برکات سحرها و روزها و روزه‌داری بی‌نصیب شود!
«وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِیهِ جُوعَ یَوْمِ الْقِیَامَهِ وَ عَطَشَهُ»
یاد کنید با گرسنگی و عطش خود در این ماه، گرسنگی و تشنگی قیامت را، و یاد کنیم گرسنگی و عطش اهل‌بیت علیهم‌السلام را در عاشورا.
«وَ تَصَدَّقُوا عَلَى فَقُرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُم» به فقرا و مساکینتان صدقه بدهید و به آنها محبّت کنید.
«وَ وَقِّرُوا کِبَارَکُم» به بزرگانتان احترام بگذارید.
«وَ ارْحَمُوا صِغَارَکُم» به بچه‌ها و کوچک‌ترها رحم و محبّت کنید.
«وَ صِلُوا أَرْحَامَکُم» با آشنایان و ارحامتان پیوند برقرار کنید. کینه‌ها و موانع را کنار بگذارید.
«وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَکُمْ»
زبان و چشم و گوشتان را از حرام حفظ کنید، بیشتر از ایام دیگر. هرچه می‌توانید اعضاء و جوارح را بیشتر کنترل کنید و از خدا بخواهید در این زمینه کمک کند.
به قول حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت تمام اعضاء و جوارحمان در کنترل لطف خدای تعالی و ادای تکلیف و تقرّب به ساحت قدس ربوبی باشد
از خدا بخواهیم قلبمان به خیالات و به غیر خدا مشغول نشود که این روزه قلب و از عالی‌ترین مصادیق روزه است.
«وَ تَحَنَّنُوا عَلَى أَیْتَامِ النَّاسِ یُتَحَنَّنْ عَلَى أَیْتَامِکُم»
هرچه می‌توانید به یتیمان مردم و به ایتام آل‌‌محمّد رسیدگی کنید که یتیم‌نوازی باعث برکات عجیبی میشود. حتی دستی که بر سر یتیم کشیده میشود، به‌ازای هر تار مویی که از زیر این دست رد میشود، خدای تعالی لطف و عطا و نظر می‌فرماید.
«وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ» هرکه در این ماه یتیمی را گرامی بدارد، خدای تعالی در قیامت او را گرامی می‌دارد و مورد لطف پروردگار واقع میشود.
«وَ تُوبُوا إِلَیْهِ مِنْ ذُنُوبِکُم»
از گناهان و نادانی‌ها به‌سوی خدای تعالی بازگشت کنید. هرچه می‌توانیم رجوعمان در این ماه به خدای تعالی بیشتر شود.
در روایت است که وجود مبارک حضرت ختمی مرتبت صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله در هر مجلسی که می‌نشستند ۲۵ مرتبه می‌گفتند: «اتوب الی اللّه».
این در حالی است که آن حضرت مظهر عصمت و صاحب عالی‌ترین مرتبه دانایی و قرب خدای تعالی بودند. هرجا حاضر میشدند، همۀ اهل مجلس را منقلب می‌کردند، لکن همواره رجوعشان به‌سوی خدای تعالی بود. به تعبیر حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت می‌‌خواستند رجوع به غیرخدا نداشته باشند.
سرّ افراد را متوجه میشدند، امّا این سرّ آنها ذرّه‌ای در رجوع ایشان به خدای تعالی و رعایت رضوان و رضای الهی تأثیر نداشت. حتی سرّ دشمنان اهل‌بیت علیهم‌السلام و منافقان را که می‌‌فهمیدند، ذرّه‌ای در حسن‌خلق و سعۀ صدر و رحمه للعالمین بودن آن حضرت تأثیر نمی‌‌گذاشت.
اگر بخواهیم هرچه بیشتر از برکات ماه مبارک رمضان استفاده کنیم باید رجوعمان به خدای تعالی بیشتر شود؛ چراکه این روزه وسیلۀ تقرّب ما به‌سوی خدای تعالی و زندگی و حیات معنوی ماست. مولوی میگوید:
روزه چو قربان ماست زندگی جان ماست
تن همه قربان کنیم جان چو به مهمان رسید
جان ما می‌خواهد به میزبان ما وصال یابد پس باید تن را قربان کنیم.
صبر چو ماهیست خوش حکمت آرد از او
زانک چنین ماه صبر بود که قرآن رسید
این ماه، ماه تمرین صبر و استقامت است و از آثار صبر، حکمت است. خدای تعالی وعده فرموده: «وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّریقَهِ لَأَسْقَیْناهُمْ ماءً غَدَقا» از برکت صبر و استقامت در این ماه خداوند حکمت و علم و شوق و ذوق و ماء غَدَق عنایت می‌فرماید.
این ماه صلاحیت نزول قرآن را داشته. «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ» یعنی اقتضای این ماه، نزول قرآن و نزول حکمت و اسرار الهی قرآن در قلب‌ها است؛ لذا هرچه می توانیم طلب کنیم و در وجود خود این طلب را بیشتر کنیم و متوجه فضیلت و برکات و عظمت این ماه و عظمت صاحب این ماه باشیم که این ماه «شهر اللّه» است.