هشتم رمضان ۱۳۹۹ | سوره مریم آیه ۲۶ تا ۲۸ | آیت الله دستغیب
خدایا به حق محمّد و آل محمّد ما را در همۀ خیرات کمک کن و از همۀ شرور حفظ فرما! خلوصی در گوینده و شنونده عنایت کن که هر دو به آنچه می‌گویند و می‌شنوند، عمل کنند.گرفتاری‌های مردم مسلمان و شیعیان علی ولی اللّه را برطرف بفرما، بخصوص این بیماری را از سر همۀ بشر در سراسر دنیا رفع بفرما!
بسم اﷲ الرحمن الرحیم
تفسیر سوره مریم | آیه ۲۶ تا ۲۸ | هشتم رمضان ۱۳۹۹ | سه شنبه ۱۳۹۹/۲/۱۳ | جلسه ۹
روزۀ بدن
«صَوْمُ الْجَسَدِ الْإِمْسَاکُ عَنِ الْأَغْذِیَهِ بِإِرَادَهٍ وَ اخْتِیَارٍ خَوْفاً مِنَ الْعِقَابِ وَ رَغْبَهً فِی الثَّوَابِ وَ الْأُجْرَه»[1]
«روزۀ بدن نگه داشتن آن از غذاها با اراده و اختیار است، به‌خاطرِ ترس از مجازات و میل به پاداش و اجر.»
روزۀ بدن خودداری از خوردن و آشامیدن است. اگر کسی این واجب را ترک کند، خدای تعالی وعدۀ عذاب به او داده، سقوط می‌کند و از بندگی خدا می‌افتد. چنین کسی پناهگاهی برای خود نمی‌یابد.
عذاب الهی بی‌دلیل نیست. اعمال خود انسان است که او را در عذاب می‌اندازد. همچنان که وقتی طاعت پروردگار می‌کند، نتیجۀ خوب عایدش می‌شود.
روزۀ نفس
در روایات اهل‌بیت روزۀ دیگری نیز معرفی شده که در آن شخص روزه‌دار سعی می‌کند همراه روزۀ ظاهر روزۀ باطن هم داشته باشد. این روزه که امیرالمؤمنین علیه‌السلام از آن به «صوم نفس» یاد کرده، عبارت است از:
«صَوْمُ النَّفْسِ إِمْسَاکُ الْحَوَاسِّ الْخَمْسِ عَنْ سَائِرِ الْمَآثِمِ وَ خُلُوُّ الْقَلْبِ عَنْ جَمِیعِ أَسْبَابِ الشَّرّ»[2]
«روزۀ نفس نگه داشتن حواسّ پنج‌گانه از همۀ گناهان و خالى بودن دل از جمیع اسباب شرّ است.»
این روزه مخصوص ماه رمضان و شخص روزه‌دار نیست. مؤمن همیشه باید این‌طور باشد؛ یعنی حواس پنج‌گانه خود را از گناه حفظ کند و قلب را از همۀ اسباب شرّ و بدی نگاه دارد.
«إِمْسَاکُ الْحَوَاسِّ الْخَمْس» یعنی چشم را بر گناه ببندد. زبان را که جرم و گناهش از همه سنگین‌تر است، بگیرد. دست را از ظلم کردن و تجاوز به مال و ناموس مردم باز دارد. پا را از رفتن به هر جایی متوقف سازد و فرج و شهوت را کنترل کند.
«خُلُوُّ الْقَلْبِ عَنْ جَمِیعِ أَسْبَابِ الشَّرّ» یعنی قلب و فکر را از همۀ بدی‌ها پاک کند و در این راه از خدا کمک بخواهد. بخش مهم آثار روزه همین است.
از خدا می‌خواهیم در عین حالی که صوم جسد داریم، صوم نفس هم داشته باشیم.
تفسیر سورۀ مریم آیات ۲۶ تا ۲۸
فَکُلی وَ اشْرَبی وَ قَرِّی عَیْناً فَإِمَّا تَرَیِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً فَقُولی إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنْسِیًّا (26)
بخور و بنوش و دیده روشن دار. اگر کسی از مردم را دیدی، بگو: من برای خدای رحمان روزه نذر کرده‌ام و امروز با هیچ انسانی سخن نمی‌‌گویم.
فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَها تَحْمِلُهُ قالُوا یا مَرْیَمُ لَقَدْ جِئْتِ شَیْئاً فَرِیًّا (27)
در حالی که او را در آغوش گرفته بود، نزد قومش آورد. گفتند: ای مریم کار شگفت و ناپسندی انجام داده‌ای!
یا أُخْتَ هارُونَ ما کانَ أَبُوکِ امْرَأَ سَوْءٍ وَ ما کانَتْ أُمُّکِ بَغِیًّا (28)
ای خواهر هارون! نه پدرت مرد بدی بود و نه مادرت بدکاره بود.
«فَکُلی» بخور «وَ اشْرَبی» و بیاشام «وَ قَرِّی عَیْناً» و چشمت روشن باشد (اندوهی نداشته باش و خوشحال باش). «فَإِمَّا تَرَیِنَّ» اگر دیدی «مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً» بشری را «فَقُولی» بگو «إِنِّی نَذَرْتُ» من نذر کردم «لِلرَّحْمنِ صَوْماً» برای خدای رحمان روزه بگیرم (روزۀ سکوت) «فَلَنْ أُکَلِّمَ» پس حرف نمی‌زنم «الْیَوْمَ» امروز «إِنْسِیًّا» با هیچ انسانی.
«فَأَتَتْ بِهِ» آورد او را (عسیی را) «قَوْمَها» نزد قوم خود «تَحْمِلُهُ» در حالی که او را در آغوش خود حمل می‌کرد. «قالُوا» مردم گفتند «یا مَرْیَمُ» ای مریم «لَقَدْ جِئْتِ» آوردی «شَیْئاً فَرِیًّا» چیز ناپسندی (کار ناپسند و عجیبی انجام دادی).
«یا أُخْتَ هارُونَ» ای خواهر هارون! «ما کانَ أَبُوکِ» پدر تو نبود «امْرَأَ سَوْءٍ» مرد بدی «وَ ما کانَتْ أُمُّکِ» و مادرت هم نبود «بَغِیًّا» بدکاره و هرزه.
خدای تعالی خواست قدرت لایتناهی خویش را ظاهر کند؛ لذا مریم با نفخه‌ای که حضرت روح الامین در او دمید، حامله شد و از محراب عبادت بیرون آمدند و حضرت عیسی را بدون پدر به دنیا آورد.
فَکُلی وَ اشْرَبی وَ قَرِّی عَیْنا؛ بعد از سختی و اندوه بسیارِ مریم، جناب عیسی متولد شد و در همان بدو تولد با مادر سخن گفت و فرمود: غم به خود راه مده که پروردگار تو چشمۀ آبی زیر پایت پدید آورده، نخل خشکیده را برایت سبز کرده و رطب تازه رویانده. از آن خرما بخور؛ از آن آب بنوش؛ چشمت را به نعمت تازه‌ای که پروردگار ارزانی‌ات کرده، روشن دار و اندوهی به خود راه نده!
فَإِمَّا تَرَیِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً فَقُولی إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْما؛ اگر کسی را دیدی بگو: من نذر کردم برای پروردگار روزه بگیرم. پس امروز به هیچ‌وجه با احدی حرف نمی‌زنم.
فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنْسِیًّا؛ روزۀ حضرت مریم روزۀ سکوت بود. یعنی به خدای تعالی قول دادم با کسی حرف نزنم.
وقتی می‌فرماید بگو: روزۀ سکوت گرفته‌ام، مسلماً منظور این است که با زبان اشاره بگو تا متوجه شوند، نه با تکلم.
وقتی انسان در سختی قرار میگیرد، خواه‌ناخواه به خدای تعالی متوسل می‌شود، ولو هیچ دینی نداشته باشد و خدا را نپرستد؛ چراکه درون هر کسی در مواقع اضطرار به‌طورِ قهری متوجه پروردگاری می‌شود که همراهش است. در این مواقع خیالات و توهمات و آنچه برای خود بافته، از بین می‌رود و با فطرت خود صدا می‌زند: خدایا به دادم برس!
﴿وَ إِذا غَشِیَهُمْ مَوْجٌ کَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ ما یَجْحَدُ بِآیاتِنا إِلاَّ کُلُّ خَتَّارٍ کَفُور﴾[3]
«هنگامی که موج مانند ابرها آنان را در بر میگیرد، خدا را با دین خالص می‌‌خوانند، امّا وقتی نجاتشان داد و به خشکی رساند، برخی آنها به راه اعتدال می‌روند، امّا آیات ما را کسی جز فریب‌کار ناسپاس انکار نمی‌کند.»
آدمی در هر سختی و شدتی، چه فردی و چه اجتماعی، باید منتظر باشد هرچه زودتر برطرف شود؛ مثل این روزها که مردم به‌خاطرِ کرونا در ناراحتی شدید واقع شدند، باید از خدا بخواهند این مصیبت را برطرف کند و یقیناً خواهد کرد.
این بلا هم ظاهرش عذاب و باطنش رحمت است؛ چراکه مردم را به درونشان و به خدای تعالی ملتفت می‌کند و متوجه می‌شوند کسی جز او نمی‌‌تواند آن را رفع کند. اگر هم دانشمندان به واکسن یا درمانی دست پیدا کردند، از لطف خداست، چه بفهمد و چه نفهمند.
در گرفتاری‌های فردی هم همین‌طور است. ممکن است شخصی یا خانواده‌ای در مظان اتهام واقع شوند، در حالی که پاک و بی‌گناه هستند. در اینجا نیز باید متوجه خدای تعالی شوند و انتظار داشته باشد خداوند تهمت را از آنها بردارد و پاکی‌شان را ظاهر کند.
فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَها تَحْمِلُه؛ المیزان معتقد است حضرت مریم کودک را در آغوش گرفت و وارد شهر شد و به‌سوی مسجد و محراب عبادتش رفت. وقتی مردم آمدند و صحبت کردند، جواب کسی را نداد و با احدی حرف نزد. لکن از ظاهر آیات به نظر می‌‌رسد مریم همان جا بود و مردم به‌سویش آمدند.
به هر حال جمعیتی جمع شدند. در آن بین کسانی بودند که او را می‌شناختند، بخصوص کسانی که در عبادتگاه بودند؛ از جمله حضرت زکریا علیه‌السلام.
«تَحْمِلُه» یعنی حضرت مریم فرزندش را حمل کرد، در آغوش گرفت.
قالُوا یا مَرْیَمُ لَقَدْ جِئْتِ شَیْئاً فَرِیًّا؛ قومش او را در حالی دیدند که کودکی در آغوش داشت. پس گفتند ای مریم کار قبیح و زشتی انجام دادی. کنایه از اینکه تو بدون شوهر این کودک را از کجا آوردی؟
مسلماً وضعیت سختی است، امّا خدای تعالی حفظ می‌کند.
یا أُخْتَ هارُونَ ما کانَ أَبُوکِ امْرَأَ سَوْءٍ وَ ما کانَتْ أُمُّکِ بَغِیًّا؛ گفتند: ای خواهر هارون! نه پدرت مرد بدی بود و نه مادرت ناصالح و هرزه، پس چطور تو این کار را کردی؟
دربارۀ اینکه هارون چه کسی بود، وجوهی نقل شده که از همه بهتر این است که او برادر پدری حضرت مریم بود.
در چنین شرایطی مریم چه بگوید؟
در چنین موقعیت خاصی که جمعیتی آمده‌اند و به شخص پاکدامنی چون او که مورد نظر خاص پروردگار و صاحب کرامات و معجزات و عبادات عالی است، چنین تهمتی می‌زنند، او باید چه کند؟
ایشان می‌دانست فرزندش معجزۀ الهی و ظهور قدرت خداست. دلش به خدای تعالی قوی بود و بشارت الهی را دریافت کرده بود که اندوه به خود راه نده، خوشحال باش؛ لذا آماده بود.
برخی مفسران نوشته‌اند حضرت عیسی همان وقت که با او سخن می‌گفت، فرمود هنگام مواجهه با مردم به من اشاره کن که من جواب آنها را می‌دهم؛ لذا وقتی دور حضرت مریم را گرفتند، با اشاره به آنها فهماند روزۀ سکوت گرفته و به کودک خود اشاره کرد.
نصایح حضرت عیسی
حواریون به عیسى علیه‌السلام عرض کردند: اى روح خدا! «مَنِ المَخلِصُ لِلّهِ؟» مخلص درگاه خدا کیست؟
عیسى علیه‌السلام فرمود:
«الَّذِى یعمَلُ لِلهُ لا یُحبُّ اَن یَحمَدَهُ اَحَد عَلى شَىءٌ مِن عَمَلِ اللهَ عَزَّ وَ جَلّ»
«کسى که اعمالش را براى خدا انجام دهد و دوست نداشته باشد احدى او را به‌خاطرِ اعمالش تعریف و تمجید نماید.»
در روایت است اعمال مستحب را پنهانی انجام دهید؛ چراکه اخلاصش بیشتر می‌شود. معمولاً بزرگان ما وقتی می‌خواستند نافله شب بخوانند، پیش از اذان آهسته برمی‌خاستند و بدون سر و صدا وضو می‌گرفتند و با خدای خود راز و نیاز می‌کردند، بدون اینکه کسی متلتفت شود.
روزى عیسى علیه‌السلام در شهرى عبور مىکرد، دید زن و شوهرى با هم بگومگو و نزاع مىکنند. نزد آنها رفت و فرمود: علت درگیرى شما چیست؟
شوهر گفت: اى پیامبر خدا! این زن همسر من و بانویى شایسته است. کار بدى نکرده، ولى دوست دارم از او جدا شوم.
عیسى علیه‌السلام فرمود: براى چه؟
شوهر گفت: این زن با اینکه هنوز پیر نشده، صورتش چروک برداشته و فرسوده شده است.
عیسى علیه‌السلام به زن رو کرد و فرمود: اى زن! آیا دوست دارى چهرهات صاف و شاداب گردد؟
زن گفت: آرى، البته.
عیسى علیه‌السلام فرمود: هرگاه غذا مىخورى تا سیر نشدهاى دست از غذا بردار؛ زیرا وقتى غذا روى غذا در معده انباشته شد، موجب دگرگونى صورت می‌شود و آن را زشت مىکند.
زن به دستور عیسى علیه‌السلام عمل کرد و نتیجه گرفت و زیبایى خود را بازیافت و محبوب شوهرش گردید.[4]
این دستور در روایات اهل‌بیت هم با تعابیر مختلف وجود دارد. ازجمله امام صادق علیه‌السلام به عنوان بصری فرمودند: تا وقتی هنوز گرسنه نشدی، غذا نخور و وقتی می‌خواهی بخوری، معده را سه قسمت کن؛ یک قسمت را برای خوراک؛ یک قسمت را برای آب و یک قسمت را برای نفس کشیدن بگذار. این کار نوعی جهاد است.
همین روزه گرفتن علاوه بر نعمت‌های معنوی، برای بدن هم بسیار مفید است. کسانی که اعتنا نمی‌کنند، هم ضرر دنیا می‌کنند و هم ضرر آخرت. روزه نگرفتن هم ضرر روح است و هم ضرر جسم. آیا حیف نیست؟
خدایا به حق محمّد و آل محمّد ما را در همۀ خیرات کمک کن و از همۀ شرور حفظ فرما!
خلوصی در گوینده و شنونده عنایت کن که هر دو به آنچه می‌گویند و می‌شنوند، عمل کنند.
گرفتاری‌های مردم مسلمان و شیعیان علی ولی اللّه را برطرف بفرما، بخصوص این بیماری را از سر همۀ بشر در سراسر دنیا رفع بفرما!
مردمان سایر کشورها نیز وقتی مقابل مسلمانان نایستاده، بنای اذیت آنها را ندارند، محترم‌اند. حتی آمریکا هم دولتش بد است، مردمانش بندگان خدا هستند و گرفتار شده‌اند. خدای تعالی آنها را هم هدایت کند و همۀ بشر را از کرونا حفظ کند.
[1] ـ غررالحکم، ۴۲۳.
[2] ـ غررالحکم، ۴۲۳.
[3] ـ لقمان، ۳۲.
[4] ـ هر دو حکایت از قصه‌های قرآن به قلم روان، آیت‌اللّه اشتهاردی.