شرح حکمت ۴۴۹ نهج‌البلاغه | آیت الله دستغیب
آیت الله سید علی محمد دستغیب | چهارشنبه ۱۳۹۸/۰۷/۱۰
حکمت ۴۴۹ نهج‌البلاغه:
«مَنْ کَرُمَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ هَانَتْ عَلَیْهِ شَهَوَاتُه»
«هرکس خود را بزرگوار بداند، شهواتش را خوار شمارد.»
بعضی می‌گویند ما مثل حیوانات هستیم. به این دنیا آمده‌ایم که بخوریم و بیاشامیم و تولید مثل کنیم. فقط مقداری آداب در خوردن و آشامیدن می‌دانیم که حیوانات نمی‌دانند. بعضی هم معتقدند اجدادشان میمون بوده. وقتی آنها میمون بودند، این‌ها هم میمون هستند.
چنین کسانی نام انسان بر خود می‌گذارند، امّا در واقع خود را جزء حیوانات می‌دانند؛ چراکه معتقدند نه خدایی وجود دارد، نه دینی و نه قیامتی. حیوانات هم بیش از این نمی‌فهمند. قهراً هر شهوتی انجام می‌دهند و به مال هرکس بخواهند، تعرض می‌کنند. ممکن است بگویند آدم باید بزرگوار باشد و آداب اجتماعی را رعایت کند، امّا این گرامی داشتن خویش نیست.
آن که «کَرُمَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ» یعنی واقعاً خود را تکریم می‌کند و بزرگ می‌شمارد، می‌داند حیوان نیست و منزلتی بسیار بالاتر از حیوانات دارد. در وجود مادی او حیوانیت و صفات بد هست، امّا بُعد دیگری دارد به نام انسانیت که دارای صفات عالی است و می‌تواند علوم بسیاری کسب کند و در امور معنوی وارد شود.
می‌تواند علاوه بر علم، حلم داشته باشد، سخاوتمند باشد، شجاعت، گذشت، فروتنی و صفات انسانی بسیاری ظاهر کند. همچنین می‌داند آقا و مولایی دارد که همۀ این عالم و از جمله خود او را خلق کرده و می‌چرخاند. می‌داند هرچه خوبی در این دنیاست، مال اوست.
وقتی برایش معلوم شد انسان است و از حیوانات جداست؛ وقتی بزرگواری خود را دید و فهمید به جای دیگری تعلق دارد و برای هدفی عالی خلق شده و می‌تواند «فی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلیکٍ مُقْتَدِرٍ»[1] باشد و از ملائکه بالاتر رود، «هَانَتْ عَلَیْهِ شَهَوَاتُه» کنترل شهوات برایش آسان می‌شود و می‌تواند بر امیال نفسانی غلبه کند. البته این کار آسانی نیست.
«هانت» یعنی شهواتش ذلیل می‌شود. یعنی می‌تواند بر شهوات جنسی، شهوت خوراک، شهوت حرف زدن، شهوت گوش دادن، شهوت خیالات بد مسلط شود.