شرح حکمت ۱۱۸ و ۱۱۹ نهج‌البلاغه | آیت الله دستغیب

آیت الله سید علی محمد دستغیب | چهارشنبه ۱۳۹۸/۰۷/۰۳

حکمت ۱۱۸ نهج‌البلاغه:

«إِضَاعَهُ الْفُرْصَهِ غُصَّه»
«از دست دادن فرصت اندوه‌بار است.»

فرصت در کلام حضرت امیرالمؤمنین یعنی فرصتِ بندگی خدا. کسی که خدا توفیقش داده و سحر بیدار شده، این فرصت را غنیمت بشمارد و نافلۀ شب بخواند. اگر وقت فراغتی پیدا کرد، کتاب بخواند و این وقت را به بطالت نگذراند که پشیمان می‌شود! اگر فرصتی دست داد که از گناهی فرار کند، این کار را انجام دهد و خود را به مهلکۀ گناه نیندازد.

یکی از مهم‌ترین فرصت‌ها جوانی است که می‌توان برای دوران پیری اندوخته‌ای فراهم کرد. کسی که جوانی و نوجوانی را بیهوده می‌‌گذراند، خیلی زود پشیمان و غصه‌دار می‌شود و دائم می‌گوید «جوانی کجایی که یادت بخیر!» مخصوصاً در معنویات اگر کسی در جوانی اندوخته‌ای نداشته باشد، در پیری، آن‌طور که باید، نمی‌تواند کاری کند. درجاتی که ممکن است نصیب انسان شود، مقدمه‌اش در جوانی است.

امّا مهم‌ترین فرصت آدمی عمر است.

حکمت ۱۱۹ نهج‌البلاغه:

«مَثَلُ الدُّنْیَا کَمَثَلِ الْحَیَّهِ لَیِّنٌ مَسُّهَا وَ السَّمُّ النَّاقِعُ فِی جَوْفِهَا یَهْوِی إِلَیْهَا الْغِرُّ الْجَاهِلُ وَ یَحْذَرُهَا ذُو اللُّبِّ الْعَاقِل»
دنیا چون مار سمّى است؛ پوست آن نرم، امّا درونش سمّ کشنده است. نادانِ فریب‌خورده به آن میل می‌کند و خردمند عاقل از آن دورى می‌گزیند.»

حضرت امیر علیه‌السلام راجع‌به دنیا مطالب فراوانی فرموده‌اند. در این حکمت نیز آن را به ماری تشبیه می‌کنند که وقتی آن را لمس می‌کنید، بسیار نرم و زیباست، امّا سمّی کشنده درون خود دارد. نادانِ فریب‌خورده به آن متمایل می‌شود و عاقل از آن پرهیز می‌کند.

دنیا چیست؟ منظور از دنیایی که مذمت شده، شهوات، محرمات و غفلت‌هاست. هرچه موجب غفلت انسان از خدای تعالی باشد، دنیاست. هرچه موجب می‌شود واجبات از انسان سلب شود و در حرام بیفتد، دنیاست. هرچه انسان را وا می‌دارد به مال و جان و آبروی دیگران تعرض کند یا در حقوق واجب مالی بی‌اعتنایی کند، دنیاست.

کسی که عادت کرده تملق دیگران بگوید تا دنیایش آباد شود؛ یعنی آبروی خود را می‌ریزد تا چیزی از دنیا نصیبش شود، فریب‌خورده و نادان است. در مقابل، مؤمن عزیز است و همیشه از خدا درخواست و خواهش می‌کند.

آدمی اگر کمی توقعش را کم کند، زندگی خوبی خواهد داشت و به‌تدریج اسباب و وسایل برایش فراهم می‌شود. اگر هم طلبه است، باید امیدش به خدا باشد که بهترین چیز همین است. خدای تعالی قول داده روزی او را برساند؛

﴿وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ﴾[1]

«هرکس تقوا پیشه کند، خداوند دری به رویش می‌گشاید و از جایی که گمان نمی‌کند، روزی‌اش می‌دهد.»

تقوا برای همه است، طلبه و کاسب و کارمند ندارد.