سوره نور آیه ۱۴ تا ۱۹ | جلسه ۶

 بسم اﷲ الرحمن الرحیم

تفسیر سوره نور آیه ۱۴ تا ۱۹ | چهارشنبه ۱۴۰۱/۰۶/۱۶ | جلسه ۶ | آیت الله سید علی محمد دستغیب

وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ فِی الدُّنْیا وَ الآخِرَهِ لَمَسَّکُمْ فیما أَفَضْتُمْ فیهِ عَذابٌ عَظیمٌ (14)

اگر فضل و رحمت خدا در دنیا و آخرت بر شما نبود، به‌خاطرِ آنچه در آن وارد شدید عذاب بزرگی به شما می‌رسید.

إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُمْ وَ تَقُولُونَ بِأَفْواهِکُمْ ما لَیْسَ لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ وَ تَحْسَبُونَهُ هَیِّناً وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظیمٌ (15)

آن‌گاه که این تهمت را از زبان هم می‌گرفتید و آنچه به آن علم نداشتید دهان به دهان می‌چرخاندید و این کار را سبک می‌شمردید، در حالی که نزد خدا بسی سنگین بود.

وَ لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ ما یَکُونُ لَنا أَنْ نَتَکَلَّمَ بِهذا سُبْحانَکَ هذا بُهْتانٌ عَظیمٌ (16)

چرا هنگامی که آن را شنیدید نگفتید بر ما جایز نیست در این باره سخن بگوییم، منزهی تو! این تهمتی بزرگ است.

یَعِظُکُمُ اللَّهُ أَنْ تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَداً إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ (17)

خداوند شما را نصیحت می‌کند که دیگر هرگز چنین کاری انجام ندهید، اگر مؤمن هستید.

وَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الآیاتِ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ (18)

خداوند این آیات را برای شما تبیین می‌کند و خدا دانا و حکیم است.

إِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَهُ فِی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الآخِرَهِ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (19)

کسانی که دوست دارند زشت‌کاری در میان مؤمنان شیوع یابد عذابی دردناک در دنیا و آخرت دارند. خدا می‌داند و شما نمی‌دانید.

«وَ لَوْ لا» اگر نبود «فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ» فضل خدا و رحمتش بر شما «فِی الدُّنْیا وَ الآخِرَهِ» در دنیا و آخرت «لَمَسَّکُمْ» به شما می‌رسید «فیما أَفَضْتُمْ فیهِ» به‌خاطرِ آنچه در آن وارد شدید و گناهی که کردید «عَذابٌ عَظیمٌ» عذابی بزرگ. (14)

«إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُمْ» هنگامی که این تهمت را از زبان هم می‌شنیدید «وَ تَقُولُونَ بِأَفْواهِکُمْ» و با دهان‌هایتان می‌گفتید «ما لَیْسَ لَکُمْ بِهِ عِلْم» آنچه را به آن علم نداشتید «وَ تَحْسَبُونَهُ هَیِّناً» و این کار را سبک می‌شمردید «وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظیمٌ» در حالی که نزد خدا گناه بزرگی بود. (15)

«وَ لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ» چرا هنگامی که آن را شنیدید نگفتید «ما یَکُونُ لَنا» جایز نیست بر ما «أَنْ نَتَکَلَّمَ بِهذا» که در این باره سخن بگوییم «سُبْحانَکَ» خدایا تو منزهی «هذا بُهْتانٌ عَظیمٌ» این بهتانی بزرگ است. (16)

«یَعِظُکُمُ اللَّهُ» خداوند شما را موعظه می‌کند «أَنْ تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَداً» که دیگر هرگز چنین کاری نکنید «إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ» اگر مؤمن هستید. (17)

«وَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الآیاتِ» خداوند این آیات را برای شما بیان می‌کند «وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ» خدا دانا و حکیم است. (18)

«إِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ» کسانی که دوست می‌دارند «أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَهُ» فحشا و زشت‌کاری شیوع یابد «فِی الَّذینَ آمَنُوا» در میان مؤمنان «لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الآخِرَهِ» در دنیا و آخرت عذابی دردناک دارند «وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» خدا می‌داند و شما نمی‌دانید. (19)

آیات قبل دربارۀ تهمتی بود که به بعضی از وابستگان پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله زده شد و منافقان آن را دهان‌به‌دهان می‌چرخاندند تا به ابروی پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله لطمه بزنند و بعضی مؤمنان هم به حساب سادگی و بی‌توجهی در این کار مشارکت می‌کردند.

خداوند می‌فرماید آنچه منافقان از روی «عُصبه» یعنی با تعصب جاهلی می‌گفتند و شما هم بازگو می‌کردید، گناهی بزرگ است و آنان که وزرووبال و بزرگی این گناه را برعهده گیرند، عذاب آن را خواهند کشید.

در آیۀ ۱۲ هم گفته شد که چرا وقتی شما مؤمنان چیزی دربارۀ هم می‌شنوید گمان خوب به هم نمی‌برید؟ باید به هم حسن‌ظنّ داشته باشید و گمان خوب ببرید. چرا نگفتید این یک دروغ بزرگ است. چرا توجه نکردید که هرچه به گوشتان رسید نباید دهان‌به‌دهان بچرخانید!

از این گذشته مگر نه این است که طبق آیات قرآن اگر کسی اتهام زنا به کسی بزند، باید چهار شاهد عادل بیاورد و اگر نیاورد، دروغ‌گو محسوب می‌شود و باید حد بخورد؟ شما که مؤمنید چرا بدون شاهد چنین حرفی زدید؟

وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ فِی الدُّنْیا وَ الآخِرَهِ لَمَسَّکُمْ فیما أَفَضْتُمْ فیهِ عَذابٌ عَظیمٌ؛ اگر فضل و رحمت خدا در دنیا و آخرت شامل شما نمی‌شد، به‌خاطرِ گناهی که در آن وارد شدید عذاب بزرگی می‌کشیدید.

«لَمَسَّکم» یعنی شما را می‌گرفت. «أفَضتم» به معنای فرورفتن در چیزی است.

هرچند مؤمنان خطا کردند، امّا خدا و پیامبر و قرآن و قیامت را قبول دارند و مثل منافقان نیستند؛ لذا فضل و رحمت خدا شامل حالشان می‌شود و خداوند از گناهشان می‌گذرد و مجازات نمی‌شوند.

خلاصه اینکه اگر فضل و رحمت خدا در دنیا به شما نبود که در همین جا شما را متوجه می‌کند و در آخرت که بخشش خدای تعالی است، عذاب بزرگی به شما می‌رسید.

إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُم؛ «تلقی قول» این‌طور است که حرفی را این به آن می‌گوید، او به دیگری و همین طور زبان‌به‌زبان می‌چرخد، بدون اندکی فکر کردن.

به قول المیزان: بدون اینکه دربارۀ آنچه شنیدید تحقیقى کنید و علمى به دست آورید، آن را پذیرفتید و دهان‌به‌دهان گرداندید و منتشر ساختید.

وَ تَقُولُونَ بِأَفْواهِکُمْ ما لَیْسَ لَکُمْ بِهِ عِلْم؛ باز تکرار می‌کند که چیزی بر زبان آوردید که به آن علم نداشتید. نه به صحت و سقم آن توجه داشتید و نه به بزرگی گناه این کار.

وَ تَحْسَبُونَهُ هَیِّناً وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظیمٌ؛ «هَیِّن» یعنی آسان. فکر می‌کردید آنچه می‌گویید اهمیتی ندارد و رفتار خود را کاری ساده و معمولی پنداشتید، در حالی که نزد خدای تعالی گناهی بزرگ بود.

بهتان و افترا به‌خودی‌خود گناه بزرگی است، چه خواسته نسبت به پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله و وابستگان ایشان صورت گیرد.

وَ لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ ما یَکُونُ لَنا أَنْ نَتَکَلَّمَ بِهذا؛ چرا وقتی این سخن را شنیدید نگفتید بر ما جایز نیست چنین سخنانی بگوییم یا تهمت بزنیم و حرفی که پایه‌ و اساسش مشخص نیست دهان‌به‌دهان بچرخانیم؟ حتی اگر کار زشتی هم انجام شده باشد، نمی‌توان بدون چهار شاهد عادل آن را بیان کرد.

«لو لا» در اینجا تحضیضیه است و فعل بعد از خود را منفی می‌کند. بنابراین «لو لا… قلتم» یعنی چرا نگفتید.

سُبْحانَکَ هذا بُهْتانٌ عَظیمٌ؛ باید بگویید منزهی تو خدایا؛ این بهتان بزرگی است. این سخن نسبت به مؤمنان بهتان است و گناه بزرگ محسوب می‌شود، چه خواسته به اطرافیان پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله.

فرقی نمی‌کند ماجرا مربوط به ماریه قبطیه بوده باشد یا عایشه، مهم این است که با پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله نسبت داشت و منافقان هم هدفشان این بوده که به رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله ضربه بزنند؛ لذا چنین تهمتی زدند.

خدای تعالی در اینجا بهتان را گناه بزرگی می‌شمارد، مخصوصاً دربارۀ موضوعاتی مانند زنا و لواط. علنی شدن این گناهان در جامعه مصیبت‌های بسیاری در پی دارد.

لذا خدای تعالی می‌فرماید چرا همان اول نگفتند این بهتانی عظیم است.

یَعِظُکُمُ اللَّهُ أَنْ تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَداً إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنین؛ خدا شما را موعظه می‌کند که مبادا دوباره به این کار برگشت کنید. اگر باز هم چنین مسأله‌ای پیش آمد و این اشتباه را تکرار را کردید، دیگر مؤمن نیستید و از سلک مؤمنان بیرون می‌روید.

وَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الآیاتِ؛ خداوند آیات خود را به روشنی برایتان بیان می‌کند. «تبیین» یعنی بیان کردن و روشن کردن.

وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ؛ خدا به آنچه دهان‌به‌دهان می‌چرخانید آگاه است و مقصود و هدفتان را می‌داند.

همچنین حکیم است؛ یعنی به خیر و صلاح جامعۀ اسلامی و مؤمنان اشراف دارد. به آنچه مایۀ سعادت و رشد شماست تذکر می‌دهد و از آنچه باعث فساد و گرفتاری شما می‌شود نهی می‌کند.

تفسیر المیزان دربارۀ بهتان می‌نویسد:

«کلمۀ «بهتان» به معناى افتراء است. آن را از این جهت بهتان نامیده‏اند که شخص مورد افتراء را مبهوت مى‏کند. آن را بهتانى عظیم خواند، بدین جهت که تهمت مربوط به ناموس، آن‌هم ناموسِ رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله است.

بهتان بودنش بدین سبب بود که اخبارى بدون علم و ادعایى بدون شاهد بوده، آن شاهدى که شرحش در ذیل جمله «فَإِذْ لَمْ یَأْتُوا بِالشُّهَداءِ فَأُولئِکَ عِنْدَ اللَّهِ هُمُ الْکاذِبُونَ» گذشت. و معناى آیه روشن است.»[1]

إِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَهُ فِی الَّذینَ آمَنُوا؛ «تَشیعَ» یعنی شایع شدن. فاحشه یعنی زنا و لواط. کسانی که دوست می‌دارند و به تبعِ آن کاری می‌کنند که در میان مؤمنان اشاعۀ فحشا شود عذابی دردناک در دنیا و آخرت دارند؛ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الآخِرَهِ.

عذاب دنیا این است که حد بخورند و عذاب آخرت، در صورتی که توبه نکنند، سخت و سنگین است.

وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون؛ خدا می‌داند و شما نمی‌دانید. خدا بدی گناه و آثار آن را می‌داند، امّا شما ملتفت نیستید.

اگر بین مردم عادت شود که گناهان هم را بازگو کنند، حرمت‌های الهی شکسته می‌شود؛ یعنی حتی اگر فحشا هم انجام شود، وقتی زبان‌به‌زبان می‌گردد، زشتی گناه از بین می‌رود و بعضی می‌گویند مثل اینکه خبری نیست و انجام می‌دهند.

علاوه بر این آبروی مردم می‌ریزد. در صورتی که شاید توبه کرده باشد، شاید هم اصلاً گناهی در کار نبوده. همان طور که خدای تعالی می‌فرماید «وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون» خدا می‌داند این حرف‌ها و تهمت‌ها چه مصیبتی برای شما و جامعه است.

بنابراین اگر کسی دید زن و مردی کار زشتی می‌کنند یا مرتکب مقدمات زنا شده‌اند و شاهدی ندارد، حق ندارد بگوید. نهایتا با کلام مناسب و از راه صحیح نصیحتشان کند. حتی اگر به حاکم شرع بگوید، وقتی شاهدی نداشته باشد، هشتاد تازیانه می‌خورد.

اگر کار به همین آسانی باشد و هرکسی به هرکسی تهمت بزند، مردم نمی‌توانند زندگی آسوده‌ای داشته باشند. این کار گاه از کشتن بدتر است و جامعه به فساد کشیده می‌شود.

بله در جوامعی غیردینی که دین مردم فقط سر زبانی است و هرچه درباره‌شان بگویند باکی ندارند، مسأله فرق می‌کند. در جامعه اسلامی اگر کسی علناً کار زشتی انجام دهد، زندگی سخت می‌شود.

[1]. تفسیر المیزان، ۱۵، ۹۲.