سوره حج آیه ۴۰ و ۴۱ | جلسه ۲۴ |‌ پنجم رمضان ۱۴۰۰

 

 بسم اﷲ الرحمن الرحیم

تفسیر سوره حج  آیه ۴۰ و ۴۱ | یکشنبه ۱۴۰۰/۰۱/۲۹ | جلسه ۲۴ | پنجم رمضان ۱۴۰۰  | آیت الله سید علی محمد دستغیب

 

 

 

شرح خطبۀ شعبانیه

وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَکُمْ

زبان خود را حفظ کنید

زبان‌های خود را نگه دارید؛ غیبت نکنید، تهمت نزنید، دروغ نگویید، به هم طعنه نزنید.

چشمتان را از آنچه حلال نیست فروبندید؛ به نامحرم نگاه نکنید، با چشم و ابرو به هم طعنه نزنید. طعنه زدن هم با زبان است و هم با چشم.

به آنچه گوش دادنش بر شما حلال نیست گوش ندهید؛ مثل غیبت و تهمت و موسیقی‌های حرام که مخصوص مجالس لهوولعب است.

با یتیمان مهربانی کنید

وَ تَحَنَّنُوا عَلَى أَیْتَامِ النَّاسِ یُتَحَنَّنْ عَلَى أَیْتَامِکُمْ

با یتیمانِ مردم مهربانی کنید و دست لطف و محبّت بر سرشان بکشید، چه‌بسا این کار در همین دنیا جبران شد. اگر کودکان شما یتیم شدند، خداوند به جبران کارتان کسی را وامی‌دارد به آنها محبّت کند.

این از این دنیا، امّا بی‌شک لطفی که خدای تعالی در آخرت به شما می‌کند بیشتر است.

از گناهان توبه کنید

وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ

از گناهانتان توبه کنید.

از امام صادق علیه‌السلام روایت است: هیچ مؤمنى گناهى نکند، جز اینکه خدای عزّوجلّ تا هفت ساعت از روز او را مهلت دهد؛ اگر توبه کرد بر او نوشته نمی‌شود و اگر که توبه نکرد، خداوند یک گناه برایش می‌نویسد.[1]

این عنایت پروردگار است که بنده اگر زودتر توبه کند، آثار گناه رفع می‌شود.

بعد از نمازهایتان دعا کنید

وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَهِ إِلَى عِبَادِهِ

در اوقات نماز و بعد از نماز دعا کنید که بهترین ساعاتِ روز همین زمان است. خدای تعالی در این اوقات با نظر رحمت به بندگانِ خود نگاه می‌کند.

دعا همیشه و مخصوصاً بعد از همۀ نمازها خوب است، لکن در ماه رمضان فضیلت دیگری دارد.

طبق فرمایش حضرت بعد از هر نماز دست‌هایتان را به دعا بلند کنید و برای پدر و مادر و دیگر مؤمنان، زنده یا مرده، دعا کنید. از خدا خیر دنیا و آخرت را برای خود و آنها بخواهید.

یُجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یُلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یُعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ

وقتی بنده با خدای تعالی مناجات می‌کند، خداوند می‌شنود و جواب می‌دهد. مناجات یعنی آهسته دعا کردن و سخن گفتن با پروردگار.

اگر هم با صدای بلند خدا را بخواند و «یا اللّه» بگوید، خداوند پاسخ می‌دهد و لبیک می‌گوید.

آری؛ آدمی هر زمان و با هر زبان خدا را بخواند و از او بخواهد، خداوند اجابت می‌کند. خود فرموده: «ادْعُونی‏ أَسْتَجِبْ لَکُم»[2].

لکن او به صلاح‌دید خود عمل می‌کند. گاهی انسان چیزهایی از خدا می‌خواهد که به صلاحش نیست. خدای تعالی در عوض نعمت‌های دیگر به او می‌دهد یا از جهت معنوی برایش جبران می‌کند.

گاهی هم اجابت دعا مدتی طول می‌کشد، امّا به هر حال خدای تعالی دعای مؤمن را می‌پذیرد و پاسخ می‌دهد.

 

تفسیر سورۀ حج آیات ۴۰ و ۴۱

الَّذینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ إِلاَّ أَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ یُذْکَرُ فیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثیراً وَ لَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزیزٌ (40)

همانان که به‌ناحق از سرزمین خود اخراج شدند، فقط به‌خاطرِ اینکه می‌گفتند پروردگار ما خداست. اگر خداوند بعضی مردم را با بعضی دیگر دفع نمی‌کرد، دیرها، کلیساها، کنشت‌ها و مساجدی که نام خدا در آن بسیار برده می‌شود، ویران می‌گشت. خداوند به کسانی که او را یاری دهند، یاری می‌رساند. خدا قوی و عزیز است.

الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ آتَوُا الزَّکاهَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَهُ الْأُمُورِ (41)

همان‌ها که اگر در زمین به آنان قدرت دهیم، نماز به پا می‌دارند و زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند. پایانِ همۀ کارها با خداست.

«الَّذینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ» آنها که از شهر و دیار خود اخراج شدند «بِغَیْرِ حَقٍّ» به‌ناحق «إِلاَّ أَنْ یَقُولُوا»‌ فقط به‌خاطرِ اینکه می‌گفتند «رَبُّنَا اللَّهُ» پروردگار ما خداست (اجازۀ جهاد دارند). «وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ» اگر خدا دفع نمی‌کرد «النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ» بعضی مردم را به‌وسیلۀ بعضی دیگر «لَهُدِّمَتْ» ویران می‌شد «صَوامِعُ» صومعه‌ها «وَ بِیَعٌ» کلیساها «وَ صَلَواتٌ» کنشت‌ها (عبادتگاه یهود) «وَ مَساجِدُ یُذْکَرُ فیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثیراً» و مساجدی که نام خدا در آن بسیار برده می‌شود. «وَ لَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ» خداوند هرکه را یاری‌اش کند، یاری می‌دهد. «إِنَّ اللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزیزٌ» خدا قوی و عزیز است. (40)

«الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ» آنان که اگر در زمین به آنها قدرت دهیم «أَقامُوا الصَّلاهَ» نماز به پا می‌دارند «وَ آتَوُا الزَّکاهَ» و زکات می‌دهند «وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ» و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند. «وَ لِلَّهِ عاقِبَهُ الْأُمُور» پایان همۀ کارها دست خداست. (41)

وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْض؛ صحبت دربارۀ جهاد بود. جهاد یعنی عده‌ای با وسایل روز آماده ‌شوند از دین و مردم و منافع خود دفاع کنند تا دیگران در آنها طمع نکنند.

نکتۀ مهم در اینجا این است که هدف باید «اللّه» جلّ‌جلاله باشد، نه صرفا حفظ مملکت و سرزمین؛ هرچند آن‌هم به حساب فطرت اولیه لازم است و هر انسانی از موطن و منافع خود دفاع می‌کند. این امری طبیعی است و حتی حیوانات هم همین طورند.

حیوانات چه به‌صورتِ جمعی و چه به‌صورتِ فردی از لانه و بچه‌ها و قلمرو خود در مقابل متجاوزان دفاع می‌کنند. بعضی حتی حاضرند بر سر حفظ منافع خود بمیرند.

بنابراین دفاع کردن در میان همۀ موجودات امری طبیعی است، لکن برای مؤمنان جهت اعلیٰ دارد؛ چراکه از عقیدۀ خود دفاع می‌کنند؛ از خدایی که همراهشان است و از دینی که حق است.

می‌گویند «ربنا اللّه» اگر کسی بخواهد این دین را از آنان یا از هم‌وطنانشان بگیرد، به دفاع برمی‌خیزند. همچنین از مستضعفان؛ از آنها که در کشور و در خانه‌شان هستند و از زن و بچه‌ها دفاع می‌کنند.

خدا هم اجازه داده. در حقیقت او خود مدافع مؤمنان است؛ یعنی اجازه داده شما این کار را بکنید و راضی به آن است و باید این کار انجام شود. بعضی اوقات دفاع از حریم شخصی، دفاع از حریم اسلام و دفاع از مؤمنان واجب است.

لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَوات؛ «صوامع» جمع صومعه، محل عبادت راهبان مسیحی است. آنها در بیابان‌ها مکان‌های مخصوصی برای خود مهیّا می‌کردند و مشغول عبادت می‌شدند.

مراکزی عبادت جمعی مسیحیان «بِیَع» نام دارد. «صلوات» معابد یهودیان است.

درست است که دین یهود و نصارا نسخ شده و همه باید مسلمان شوند، ولی آنها هم اگر در ذمۀ حکومت اسلامی باشند، مسلمانان باید از آنها دفاع کنند.

در اینجا خدای تعالی می‌فرماید اگر جهاد و دفاع نباشد، نه‌تنها مسلمانان در اذیت و آزار کفّار مهاجم قرار می‌گیرند، بلکه هیچ اثری از هیچ دینی باقی نمی‌ماند و مهاجمان همۀ آثار دینی را نابود می‌کنند.

پس دفاع از حریم اسلام فقط برای این دین نیست. اگر دفاع نباشد، نه‌فقط اسلام ممکن است ضربه بخورد و مسلمان‌ها در ذلّت شدید واقع شوند، بلکه سایر ادیان هم ذلیل می‌شوند و آسیب می‌بینند.

در بعضی مقاطع تاریخی مخصوصاً در زمان رضاخان و قبل از آن گاهی این اتفاق می‌افتاد.

 اگر دفاع نباشد، دیگر نه مسجدی می‌ماند و نه صومعه‌ای و نه صلواتی و نه مسجدی.

وَ مَساجِدُ یُذْکَرُ فیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثیرا؛ ‌مسجد محل سجده و عبادتگاه مسلمانان است. خدا می‌فرماید ما دفاع را بر مسلمانان معیّن کردیم تا دین خود را حفظ کنند. خصوصیت مساجد این است که یاد خدا در آن زیاد می‌شود.

وقتی افراد خیّر مکانی را وقف می‌‌کنند یا مردم به‌صورتِ جمعی مسجدی بنا می‌کنند، صبح و ظهر و شب نمازهای متعدد در آن خوانده می‌شود و ذکر خدا در آن می‌شود. اگر جهاد نباشد همۀ این‌ها از بین می‌رود.

وَ لَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُه؛ شما دین خدا را یاری کنید؛ از کسانی که در سرزمین و مملکت اسلامی هستند حمایت کنید؛ از زن‌ها، بچه‌ها، ناتوانان و کسانی که دستور جهاد ندارند دفاع کنید، خدا هم یاری‌تان می‌کند.

هرکه خدا را یاری کند، خدا یاری‌اش می‌کند. یاری خدا این است که دینش را حفظ می‌کند

خداوند قوی و عزیز است

إِنَّ اللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزیز؛ خدای تعالی قوی و عزیز است؛ یعنی احدی نمی‌تواند در مقابل خدای تعالی قرار بگیرد. قدرت و قوت مؤمنان هم از اوست.

او عزیز است و ذلیلِ کسی نمی‌‌شود. هرکه را او بخواهد عزیز کند، هیچ‌کس نمی‌تواند ذلیل کند. لکن دنیا دارِ اسباب است؛ یعنی دنیا طوری است که هرکسی به اختیار خود می‌تواند قوی و عزیز شود. وقتی هم قوی و عزیز شد، این قوت و عزّت از خداست.

یکی از راه‌های قوی شدن این است که در مقابل کسانی که نمی‌گذارند شما قوی و عزیز شوید، جهاد کنید. دفاع از خود موجب می‌شود خدای عزیز و قوی شما را قوی و عزیز کند. همان طور که در زمان جنگ تحمیلی همۀ دنیا یک طرف و ایران اسلامی به رهبری امام خمینی یک طرف بود.

همۀ کشورهای قدرتمند، مخصوصاً آمریکا علیه ایران دست به دست هم دادند؛ چراکه ایرانیان می‌خواستند مؤمن باشند و به قرآن عمل کنند.

آنها می‌دانستند اگر این کار انجام شود، دیگر آنها جایی ندارند. نه‌تنها ایران، به کشورهای دیگر هم نمی‌توانند تجاوز کنند؛ چون آنها هم از مردم مسلمان ایران یاد می‌گرفتند از خود دفاع کنند. این قوت و عزّت خدای تعالی است.

گمان نکنید اگر پیروز شدید، خودتان تنها بودید؛ خیر. خدای تعالی بود که عنایت کرد؛ خدایی که همراهتان است شما را قوی و عزیز کرد.

رزمندگان ما در جبهه یاد خدا از زبانشان نمی‌‌افتاد. در زیر تیر و بمبِ دشمن نمازشان ترک نمی‌شد. خود را متصل کرده بودند به خدای تعالی و از هیچ‌چیز باک نداشتند.

به آنچه خدای تعالی در قرآن به مجاهدین فی سبیل اللّه بشارت داده، اعتقاد داشتند و با چشم دل آنچه را برایشان فراهم شده بود، می‌دیدند.

اقامه نماز

الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاه؛ خصوصیت کسانی که خداوند یاری‌شان کرده و قدرتشان بخشیده این است که اگر در گوشه‌ای از زمینِ خدا صاحب قدرت شوند، نماز به پا می‌دارند؛ مثل پیامبر در مدینه و بعد هم سراسر عربستان.

اوایل انقلاب، به‌قول حضرت آیت‌اللّه‌العظمی نجابت در دو سال اول، مردم به‌راستی به پا خواسته بودند و از دین خود دفاع و حمایت می‌کردند.

هرکس می‌دید، تعجب می‌کرد که چگونه زن و مرد و حتی کودکان و نوجوانان خود را برای دفاع از اسلام آماده می‌کردند.

در زمان جنگ، آنها که پشت جبهه بودند، هرکاری از دستشان برمی‌آمد انجام می‌دادند؛ هرجا بودند نماز به پا می‌داشتند و در کارهای خیر با هم همکاری و تعاون داشتند.

در جبهه‌ها هم رزمندگان حتی به نمازهای مستحب و مخصوصاً نماز شب اهمیت می‌دادند. سحر بلند می‌شدند و در آن سنگرها نماز شب می‌خواندند، قرآن تلاوت می‌کردند.

مردم هم در پشت جبهه از آنان حمایت می‌کردند. مساجد پر بود از پیر و جوان و زن و مرد. ائمۀ جماعات و واعظان با اخلاص بودند و اخلاص همه را گرفته بود. همه برای همدیگر جان بر کف بودند.

أَقامُوا الصَّلاه؛ اول از همه نماز به پا می‌دارند؛ چراکه نماز ستون دین است. عمود وسط خیمه است. اگر آن را  بردارند، خیمه‌ای نمی‌ماند.

کسانی که نمازخوان هستند، می‌توان گفت در دین حرکت می‌کنند، البته دین آداب دیگر هم دارد، ولی آن‌که نمازخوان است، همه‌چیزش برای اسلام است.

از میان عبادت‌ها فقط نماز را گفت؛ چراکه اگر انسان واقعاً نمازخوان باشد، از حرام هم پرهیز می‌کند و عبادات دیگر را هم انجام می‌دهد.

وَ آتَوُا الزَّکاه؛ از بین امور مالی فقط زکات را گفت؛ زیرا کسی که از مالش می‌گذرد و زکاتی را که برعهده دارد می‌دهد، مابقی واجباتش را هم حتماً انجام می‌دهد.

وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَر؛ در آداب معاشرت خدای تعالی این موضوع مهم را تذکر می‌دهد که همدیگر را با عمل و با زبان خوش دعوت به خوبی‌ها می‌کنند و از بدی‌ها پرهیز می‌دهند.

وَ لِلَّهِ عاقِبَهُ الْأُمُور؛ ‌عاقبت کارها برای خداست؛ یعنی مؤمن نظر به عاقبت کار دارد. عاقبت «للّه» مال خداست. همه‌چیز به خدای تعالی رجوع می‌کند. «إِنَّا لِلَّهِ‏ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُون»[3].

اوایل انقلاب شاهد بودیم چطور مردم همدیگر را نصیحت می‌کردند و قوت می‌دادند که در مقابل دشمن بایستند، چطور به دین و قرآن و کسانی که مظاهر دین بودند احترام می‌گذاشتند. آنان هم همین طور بودند. همه یک‌دست، در یک سطح حرکت می‌کردند.

کاستنِ شهوت

در اینجا نصیحتی داریم به بعضی افرادی که مطالبی خوانده‌اند، امّا به مسائل جوان‌ها توجه ندارند.

یکی از دردهای اجتماعی امروز، دسترسی نداشتنِ جوان‌ها به ازدواج است. این مشکل آثاری از جهت بدنی و روانی در جوان ایجاد می‌کند، مخصوصاً که جامعه رو به فساد می‌‌رود.

به جوانان عزیز سفارش می‌کنیم اولاً: از خدا کمک بخواهید برایتان فراهم کند. ثانیاً: تا وقتی فراهم نشده، دستورات اسلام را انجام دهید؛ روزه بگیرید. روزه خیلی مفید است. خوراکی‌های قوی که باعث شهوت می‌شود، نخورید یا کمتر بخورید؛ از جمله گوشت.

خوابتان را کم کنید؛ از کسانی که هرزگی می‌کنند دور شوید؛ چشمتان را از نامحرم حفظ کنید. اگر می‌دانید در تلویزیون تصاویری نشان می دهد که مهیج شهوت است، چشمتان را ببندید و نگاه نکنید.

کارشناسان محترم این مطالب را به جوانان سفارش کنند، نه اینکه آنها را دنبال کارهای حرام مثل استمناء بفرستند.

این کار حرام قطعی است؛ برای بدن ضرر دارد؛ موجب مرگ زودرس می‌شود؛ ممکن است بعد از ازدواج در فرزندآوری با مشکل مواجه شوند یا مرض‌های روحی و جسمی پیدا کنند، حتی ممکن است دیوانه شوند. از این جهت فرقی بین زن و مرد نیست. همه باید خود را حفظ کنند.

چرا بعضی آقایان فکر نمی‌کنند و از پیش خود حرف‌های بی‌اساس می‌زنند؟

[1]. کافی، ۲، ۴۳۹.

[2]. غافر، ۶۰.

[3]. بقره، ۱۵۶.